Wat moet een hoofdverpleegkundige kunnen?

Marie Braet studeert de opleiding master of science in het management en het beleid van de gezondheidszorg aan de UGent. Onder supervisie van Lukas Billiau en Simon Malfait voert ze haar masterproef over de functie hoofdverpleegkundige. Lukas en Simon voeren samen onderzoek binnen het UZ Gent naar de veranderende rol van de hoofdverpleegkundige.

Wereldwijd zijn er ongeveer 28 miljoen verpleegkundigen actief, wat hen de grootste beroepsgroep in de zorgsector maakt (Van Merode et al., 2024). Toch voorspelt de Internationale Raad van Verpleegkundigen dat er nog eens 13 miljoen verpleegkundigen nodig zijn om de huidige personeelstekorten op te vangen (ICN, 2022). Het logische gevolg van de verpleegkundige schaarste is de verminderde instroom in de functie hoofdverpleegkundige. Concreet kampt Vlaanderen met een spanningsindicator van 0.15 voor de functie hoofdverpleegkundige, wat betekent dat er slechts 0.15 beschikbare werkzoekenden zijn per vacature van hoofdverpleegkundige. Hierdoor worden langdurig openstaande vacatures vaak ingevuld door pas afgestudeerde of minder geschikte personen. Bovendien accepteren verpleegkundigen de jobaanbieding passief door het idee dat anderen leiderschapspotentieel in hen zien, zelfs als ze de mogelijkheid om te solliciteren niet op voorhand hadden overwogen (Weaver et al., 2016). Ten slotte worden hoofdverpleegkundigen nog te vaak geselecteerd op basis van hun klinische expertise, dewelke bewezen werd in de rol van dagcoördinator, in plaats van hun leiderschaps- en managementvaardigheden (Moore et al., 2016; Weaver et al., 2016). Maar op basis van welke criteria kan een leidinggevende een sollicitant als minder geschikt inschatten in tijden van schaarste?

Uit ons onderzoek (Billiau et al., z.d.) blijkt dat hoofdverpleegkundigen een veelzijdig takenpakket hebben. Deze professionals moeten zowel instaan voor het operationele en personeelsbeheer, als voor patiëntenzorg en het ontwikkelen van een afdelingsspecifiek beleid. Ze worden verwacht om de rol van boegbeeld, leider, verbindingspersoon, toezichthouder, verspreider, woordvoerder, ondernemer, middelenverdeler en onderhandelaar op zich te nemen. De vraag dringt zich op of dit realistisch is, en bovenal, of de personen die beschikken over de nodige competenties voor deze rollen niet eerder zetelen in een topmanagementfunctie?

Braet et al. (2024) kon de kerncompetenties die nodig zijn voor een hoofdverpleegkundige blootleggen. Hieruit blijkt het belang dat hoofdverpleegkundigen communicatief en relationeel vaardig zijn. Daarnaast moeten hoofdverpleegkundigen over de competenties beschikken voor geldzaken, strategisch plannen en personeelsbeheer. Bovendien wordt het bezitten van klinische vaardigheden naar voren geschoven voor het verlenen van spoedeisende hulp en kritieke zorg, beheren van ziekenhuisrampen, casemanagement, infectiebeheersing en -preventie, en medicatiebeheer. Ten slotte moeten hoofdverpleegkundigen zich leiderschapsvaardigheden eigen maken, met oog voor veranderingsmanagement, belangenbehartiging, strategisch denken en beleidsontwikkeling.

Gezien het brede scala aan kerncompetenties pleiten wij dat leidinggevenden, vooraleer het selecteren van een hoofdverpleegkundige, zich bewust worden van de afdelingsspecifieke noden. Al mag er niet vergeten worden dat geschikte hoofdverpleegkundigen nog steeds nood hebben aan formeel leiderschap dat hen begeleidt en ondersteunt.