Al 25 jaar lang vindt elk jaar het Diabetessymposium plaats. Het is de plek voor iedere zorgverlener die wil bijleren over de meest recente ontwikkelingen in diabeteszorg. Deze jaarlijkse bijscholing ontstond in de schoot van de allereerste opleiding voor diabeteseducatoren in ons land verbonden aan een hogeschool. De grondlegger en drijvende kracht: Marleen De Pover, oprichtster & voorzitster en nu lid van de werkgroep diabetesverpleegkundigen van NETWERK VERPLEEGKUNDE.

Van de verpleegsterschool in Eeklo naar een volwaardig postgraduaat in Gent. Marleen De Pover was tijdens haar schooljaren wel vrijwilliger voor de lokale afdeling van de Diabetes Liga, maar ze had nooit verwacht zich zo te verdiepen in de wereld van diabetes care. “Het kwam op mijn pad en het werd mijn passie”, zegt ze. Toen Marleen verpleegkundige was, vond je in België alleen een zesdaagse opleiding van de Diabetes Liga rond zorgen voor mensen met diabetes. “Die was sterk toegespitst en enkel toegankelijk voor ziekenhuisverpleegkundigen. Ik werkte toen al op een school en schreef me toch in, want mijn interesse was gewekt door het evenement waar ik aan meewerkte. Met Suikerklontje zamelde ik in voor een meisje met diabetes type 1 voor de aankoop van de eerste glucometer. Op dat moment stuurde professor Roger Bouillon van het UZ Leuven zijn verpleegkundige Mieke De Smet naar Nederland voor een specifieke opleiding tot diabeteseducator.”

Kort na haar cursus bij de Diabetes Liga volgt een fusie en komt Marleen in het  KAHOG in Gent, vandaag de Arteveldehogeschool. De directie vraagt haar een postgraduaat diabeteseducator in te richten. Pionierswerk in Vlaanderen op dat moment. “Ik mocht het programma volledig zelf ontwikkelen en schrijven. De directie gaf me ongelofelijk veel vertrouwen”, vertelt Marleen. “Voor mij was het heel duidelijk: ik wilde een curriculum maken die zeer breed ging en voor iedere zorgverlener toegankelijk was. Van verpleegkundigen en podologen tot diëtisten. Er was ook aandacht voor allerlei facetten: van het zorgaspect tot communicatie. Jaarlijks werden dertig mensen toegelaten. Maar ik wist ook dat het postgraduaat niet voldoende zou zijn. Voortdurende bijscholing is nodig wanneer je je specialiseert in een domein dat zo snel evolueert als diabetes care. Ik heb ondernemersbloed in mijn aderen en zette mijn schouders onder een jaarlijks initiatief.”

Groei en bloei

Zo kwam er op 21 en 22 oktober 1998 het allereerste Diabetessymposium, verbonden aan de opleiding tot diabeteseducator. “De KAHOG had al een Diabetesdag voor studenten. Die groeide uit tot een week waarin studenten samenwerken aan een case en presentatie”, licht Marleen toe. “Het eerste symposium stond heel dicht bij de postgraduaat opleiding. Het is hieruit gegroeid en bleef ook lang verbonden aan de hogeschool.” In het jaar 2010 werd het Diabetessymposium voor het eerst georganiseerd binnen NETWERK VERPLEEGKUNDE, toen het NVKVV. Voormalig algemeen coördinator Michel Foulon sprak Marleen aan tijdens een lezing over diabetes en wondzorg met de vraag of ze het symposium niet bij de beroepsvereniging wilde onderbrengen & alsook de werkgroep diabetesverpleegk. oprichten

“Ik had er enkele duwtjes in de rug voor nodig, maar besloot het toch te doen. Het was de logische volgende stap. Van bij de start wilde ik met het symposium inspelen op de daadwerkelijke noden van verpleegkundigen in het werkveld en hen op de hoogte houden van de allernieuwste tendensen en ontwikkelingen binnen diabeteszorg. Diabetesverpleegkundigen kregen binnen NETWERK VERPLEEGKUNDE ook een eigen werkgroep. Daarmee stelden we jaarlijks een programma samen met vertegenwoordigers uit de thuiszorg en algemene en universitaire ziekenhuizen. Vandaag is het een tweedaags congres met 550 deelnemers per jaar.” De werkgroep werkt mee maar stelt het programma niet samen, dat doe ik, voor Oostende doet de werkgroep dat wel

Belang van specialisatie

Arteveldehogeschool werd de referentie voor diabeteszorg. Het Diabetessymposium werd de ideale plek voor een multidisciplinaire uitwisseling van kennis en technologie, met de zorgvrager en zijn omgeving als focus. “Doorheen de 25 jaar van het symposium nodigden we zowat iedere aanstaande professor binnen de diabeteszorg uit, we introduceerden nieuwe technologieën, nodigden bedrijven uit om materiaal voor te stellen, … Het bouwde meteen verder op mijn doelstelling van het postgraduaat tot diabeteseducator”, zegt Marleen. “Specialiseren is belangrijk voor iedere verpleegkundige. Het postgraduaatprogramma ontwikkelde ik om het boeiend en uitdagend te maken voor hen, maar ook om hun te leren verantwoordelijkheid te nemen . Ze staan zeer dicht bij mensen met diabetes en dat schept een intense band. Net daarom is het zo belangrijk dat ze innovaties op de voet volgen. Via het symposium leren ze de professoren en firma’s kennen die de ontwikkelingen in kennis en technologie creëren en kunnen ze netwerken. Het doel van het symposium is altijd tweeledig: een sterk programma neerzetten en de gemeenschap die werkt rond diabeteszorg samenbrengen.”

Speciallekes

25 jaar Diabetessymposium, dat is ook 25 jaar aan mooie en boeiende momenten bij elkaar. Marleen houdt warme herinneringen over aan het tienjarig bestaan van het symposium. “Dat jaar haalden we Prof. Aldo Maldonato, een Italiaanse professor verbonden aan de universiteit van Rome, naar Gent. Hij werkt vooral rond diabetes bij jongeren en organiseerde voor hen zomerkampen. Dat hij naar het congres wilde komen voor een lezing was een erkenning voor ons harde werk en voor de naam en faam van het symposium”, vertelt Marleen. “We hoeven het trouwens niet altijd in het buitenland te zoeken. Ons land verricht knap werk. Heel wat dokters, professoren en wetenschappers zijn elk jaar opnieuw trouwe gasten. Ik denk dan aan professor Frank Nobels of professor Chantal Mathieu. Zij deed pionierswerk rond zwangerschap en diabetes en was een van de eersten die het mogelijk maakte voor vrouwen met diabetes type 1 om een kind te krijgen. Dat kreeg toen veel reactie, maar het leidde ook vroedkundigen naar onze jaarlijkse bijeenkomst.”

Marleen staat erop ook alle cursisten van het postgraduaat te bedanken voor hun inzet. “Ik had steeds een goed contact met hen. Ze werkten voltijds, volgden de lessen, deden stage en maakten een portfolio. Dat is een zware, niet te onderschatten workload. Als ze er eventjes door zaten, was ik graag een luisterend oor. Ik zal hen nooit vergeten”, zegt Marleen. “De cursus bracht me ook op enkele onverwachte plaatsen, zoals bij AA Gent. Daar ging ik uitleg geven over de preventie van diabetes. Voor de match mochten kinderen met diabetes dan mee het veld op met de spelers. Het postgraduaat en symposium brachten me trouwens ook al bij voormalig Anderlechtspeler Pär Zetterberg. Gaan we diabetes ooit genezen? Misschien niet, maar preventie is zo belangrijk.” Er bestaat geen twijfel dat Marleen zich al 25 jaar lang met hart en ziel inzet voor haar Diabetessymposium. Een levenswerk waar ze met recht en rede trots op mag zijn. Of ze de fakkel binnenkort wil doorgeven? “Misschien. We zien wel wat de tijd brengt. Momenteel geniet ik nog te veel van het contact met de verpleegkundigen, professoren en bedrijven. En je weet dat ik graag eens een specialleke bedenk, zoals onze Fancy Diabetes Day.”

Marleen De Pover

Prof. Dr. Marc Noppen is longarts en sinds 2006 CEO van het UZ Brussel, een van de zwaarst getroffen Belgische ziekenhuizen tijdens de pandemie. COVID-19 sloeg er ongemeen hard toe waardoor de nood aan snelle, efficiënte beslissing hoog was. Regeltjes en protocollen vlogen even overboord. “Aan jaknikkers heb je niets. We moeten beslissingen in vraag stellen.”

In april verscheen het boek Gewoon Anders, een vurig pleidooi voor een ongewone gang van zaken. Daarin beschrijft prof. Dr. Marc Noppen hoe hij de coronacrisis aan het roer van het UZ Brussel ervaarde en hoe de pandemie het bewijs leverde dat het beleid en de organisatie van onze zorg ook anders kan. Het zijn 192 bladzijden vol inzichten en kritiek op de overheid, dat het soms aan eindverantwoordelijkheid en daadkracht miste om effectieve beslissingen te nemen. “Iedereen trok zijn paraplu open, terwijl je in een crisis net snelle beslissingen in eer en geweten moet nemen. Daar leer je uit. De grootste fout is niets doen en afwachten”, zegt Marc Noppen. “Covidvoorspellingen zijn geen weersvoorspelling, wel wiskundige feiten.”

Crisismanagement was in 2020 een sleutelwoord. “Zeker tijdens de eerste covidgolf. Die had niemand zien komen”, zegt de longarts. “Het was pompen of verzuipen en de regels van crisismanagement nauwgezet toepassen. Maar tijdens de tweede golf liep het fout. Er kwam geen erkenning naar de zorgverleners door de miskenning van hun werk. Nochtans is de ondersteuning van je personeel cruciaal.”

Geen tweede Bergamo

Marc Noppen spreekt van 4 pieken tijdens iedere golf. Eerst heb je de covidpatiënten, daarna komen de reguliere zorg en de chronische zorg weer op gang. En ook de geestelijke gezondheidszorg vraagt de nodige aandacht. “Ook bij het medisch personeel”, zegt de CEO. “De corebusiness van zorgverleners is mensen beter maken, niet het bezig zijn met accreditaties. Covid was dus spiegel voor alle zorgorganisaties, een hoognodige wake-upcall. Systeemdenken is goed, maar daar moet een evidence-based zorgoutcome tegenover staan.”

Volgens Noppen is het nu zaak om te investeren in een alternatief om die zorgoutcome te bereiken. Dat kan door te kijken wat belangrijk is voor de zorgvragers en dat te delen door de kosten. “Management is niet moeilijk, maar het moet uitgaan van een intrinsieke motivatie. Zoals de motivatie van onze zorgverleners. In management heb je dan drie kernwaarden: autonomie, kennis en een doel. Ons doel tijdens de pandemie? We don’t want Bergamo. Zo kregen we 4.000 neuzen in dezelfde richting.”

Nevenwerkingen

Het UZ Brussel voelt vandaag nog de naweeën van de uitgestelde zorg tijdens de pandemie. “We zijn nooit onder de 13 covidpatiënten gegaan. Tijdens iedere golf onze ICU-capaciteit opschroeven kan op het gebied van infrastructuur wel, maar je moet ook personeel vinden waardoor de reguliere zorg onder druk kwam. Dat voelen we vandaag nog. Bijvoorbeeld in de diabeteszorg zagen we meer ontregelde waarden en amputaties”, licht Noppen toe. “Maar er zijn ook positieve signalen. Zo hebben de teleconsults voor diabetes hun effect niet gemist. De afdeling was een belangrijke frontrunner op dat gebied. Het vervangt een gewone consultatie niet, maar maakt de opvolging wel haalbaar en praktischer.”

Nog positieve effecten van de crisis zijn enerzijds de kennis die op alle gebieden naar voor kwam en anderzijds dat de ziekenhuizen dichter dan ooit bij de eerstelijn staan. “Zo hadden we wekelijks contact met de huisartsenkringen. We informeerden naar wat zij nodig hadden aan hulp. Hetzelfde deden we voor alle woonzorgcentra hier in de buurt. Dat waren eigenlijk sterfcentra. Een gitzwarte pagina in het covidboek.”

Van ziekenzorg naar gezondheidszorg

COVID-19 toonde dat we goed zijn in repareren wat kapot is, maar niet in preventieve maatregelen. “De pandemie hield die healthcare 2.0 tegen”, zegt Marc Noppen. “De huidige zorg is onbetaalbaar. Van de 700 patiënten in het ziekenhuis zijn er 300 bij door slechte leefgewoonten. Er is dus een dringende gamechanger nodig zodat die 300 patiënten deze zorg niet nodig hebben en er meer middelen vrijkomen voor andere zaken. We geven geld uit aan de verkeerde dingen. Er zijn sensibiliseringscampagnes genoeg, maar dat is niet hetzelfde als aan preventie doen. Het emotionele aspect en het genot op korte termijn primeren op de langetermijngevolgen. Dat vraagt een gedragsverandering, waarvoor we alle mogelijke middelen moeten inzetten. Van de psychologie en nudging tot duidelijke informatie verstrekken en krachtige taal spreken.

Meer weten over de visie van Marc Noppen op healthcare 2.0? Tijdens het Diabetessymposium van het NVKVV op 9 november doet de CEO van het UZ Brussel alles uit de doeken. Inschrijven kan via www.diabetessymposium.be.

Een weduwenaar van 75 jaar is al zeven jaar dialysepatiënt en volgt een streng diabetesdieet. Drie maal per week gaat hij vanuit het woonzorgcentrum naar de dialyse. Mentaal is hij zeer sterk, maar lichamelijk is hij volledig afhankelijk en rolstoelgebonden. Toch hecht hij veel belang aan persoonlijke hygiëne en doet hij zoveel hij kan zelf. Maar vaak komt hij heel kort uit de hoek en stookt ruzie in de dagzaal.

Een diëtist en een nefroloog volgen de man zijn dieet strikt op. Naargelang zijn bloedwaarden, wordt het dieet ook aangepast. Maar de man is zeer kieskeurig en wat hij graag eet, kaas en chocolade, moet hij mijden. Wanneer de nefroloog laat weten dat de diëtist zijn dieet moet bijstellen, reageert de man zeer kortaf naar het personeel en naar medebewoners. Hij slaagt er op die momenten ook in om ruzie te stoken in de dagzaal. Zo erg dat het persoon moet tussen komen.

STAP 1: Casus

De man heeft bijna nooit bezoek. Hij praat enkel met een bewoonster op de afdeling. Zij is altijd begaan met hem, ook wanneer er iets niet goed gaat. Ook zij is in dit geval een betrokken persoon, samen met de diëtist, nefroloog, het personeel, de andere bewoners en de maaltijdverantwoordelijke. Waar de diëtist en nefroloog de situatie puur professioneel bekijken om hem zijn gezondheid zo optimaal mogelijk te houden, probeert het team steeds te bemiddelen. De man zelf ziet al die beperkingen als een verminderde levenskwaliteit en vreugde. Hij is niet levensmoe en vecht zelfs heel hard om beter te worden.

Samen met diëtist werd zijn dieet bekeken en gezocht naar afwisselingen, zoals een toegift bij feestjes op de afdeling. Deze afspraken werden duidelijk naar de man gecommuniceerd om tot een consensus te komen en hem het belang van gezonde voeding uit te leggen. Maar door het af en toe toestaan van iets wat hij eigenlijk niet mag eten, maakt hij nu misbruik van de situatie en is de verleiding groot dat het uit de hand loopt. Met als gevolg dat zijn bloedwaarden opnieuw slecht zijn. Een vicieuze cirkel.

STAP 2: Dilemma’s

Er moet rekening gehouden worden met de verschillende niveau’s om dit probleem te bekijken. Enerzijds zijn er de verpleegkundigen en de zorgvrager. Anderzijds de hoofdverpleegkundige die rekening moet houden met de verpleegkundigen en de man zelf. Bij het formuleren van de dilemma’s moeten we er rekening mee houden dat dit een probleem is van zorgorganisatie, en niet een probleem van zorg op zich. Hoe kunnen we dus vanuit een patiëntenperspectief:

• De bewoner tevreden stellen en tegelijk de richtlijnen van de diëtist respecteren?
• Het dieet op een correcte wijze beheren en de richtlijnen van de nefroloog opvolgen?

Daar komt nog bij, hoe kunnen we vanuit het perspectief van de verpleegkundige:

• Hun vraag naar duidelijkheid, structuur en zekerheid garanderen, samen met de vraag naar autonomie van de patiënt?
• De vraag van de bewoner respecteren en ook het respect voor de medebewoners bewaken?

STAP 3: Oplossingen

Om deze dilemma’s op te lossen, worden een aantal suggesties gedaan. Zo kan voor de patiënt de aandacht misschien op andere zaken gevestigd worden dan op het eten. Ook kan zijn zelfstandigheid misschien op andere vlakken aangepakt worden. Daarnaast moet hij ook attent gemaakt worden op de beperkingen die zorgverleners hebben en die hij moet respecteren.

De verpleegkundige moet trachten een compromis te vinden samen met de bewoner, de diëtist en de nefroloog. Hij of zij kan ook inspelen om de omstandigheden binnen de instelling, zoals de man zijn relatie met de bewoonster. Van haar neemt hij namelijk veel aan. Tegelijk moet de verpleegkundige ook duidelijke grenzen stellen om de rust van de andere bewoners te garanderen.

STAP 4: Evaluatie

Door te overleggen in teamverband kan je een gemeenschappelijke houding aannemen tegenover de patiënt. Die krijgt zo een duidelijk kader en kan geen interne conflicten veroorzaken. Spreek duidelijk af wie wat doet. Dit overleg kan ook breder gaan, naar het multidisciplinaire team om zo een duidelijke strategie op te stellen. Bespreek dit vervolgens ook met de patiënt, en indien mogelijk samen met de andere bewoonster. Met een duidelijk zorgplan schep je duidelijkheid en verantwoordelijkheid bij de zorgvrager. Maak eventueel een soort contract waarin duidelijk staat dat hij in zijn kamer eet wanneer hij opnieuw bewoners tegen elkaar opstookt. Of laat de man en de bewoonster aan aparte tafels eten. Ook dit zal zijn gedrag beïnvloeden.

Iemand zit bij de dokter en krijgt een ingrijpend verdict: een chronische ziekte. Diabetes bijvoorbeeld. Een eerste reactie is er vaak een van shock of ongeloof. Nadien komen de vragen. De manier waarop deze mensen worden opgevangen, maakt een aanzienlijk verschil. Een goede, open communicatie doet hierbij wonderen. Hoe pak je dit concreet aan? Marleen De Pover, lid van de Werkgroep Diabetesverpleegkundigen van het NVKVV, geeft tips.

Wanneer een zorgvrager te horen krijgt dat hij diabetes heeft – of bij uitbreiding een andere chronische ziekte, is de shock meestal zo groot dat die persoon tijdens het eerste consult niet toekomt aan alle mogelijke vragen. Woede, ontkenning, verdriet, schuldgevoel, ongerustheid, frustratie: verschillende emoties passeren de revue. Hoe je hier als zorgverlener mee omgaat en de deur openzet naar eerlijke, ongedwongen communicatie, heeft een enorme impact op die persoon zelf. Het is belangrijk een vertrouwensband te creëren met de zorgvrager, zodat die zich op zijn gemak voelt om alle vragen, hoe zot ook, te durven stellen. Een zorgvrager heeft tijd nodig om alles te verwerken en laten bezinken eer hij beseft hoe drastisch zijn leven zal veranderen. De vragen komen dan ook dikwijls achteraf. Leren omgaan met diabetes binnen de veilige muren van een zorginstelling is bovendien helemaal anders dan het effectief toepassen in de thuissituatie. De bereikbaarheid en de expertise van de diabeteseducator speelt daar een grote rol in.

Open, vertrouwelijke sfeer

De psychologische belasting die het verdict van een chronische ziekte op de zorgvrager legt, is niet te onderschatten. Het is belangrijk om in dergelijke context de ruimte en openheid te bieden die de zorgvrager nodig heeft. Omdat veel zorgvragers zich schamen voor hun vragen, te overweldigd of gestresseerd zijn en onvoldoende kennis hebben, durven ze zich niet altijd even goed te uiten. Als zorgverlener kan je daarop inspelen. Anticipeer de emoties en reacties van de zorgvrager. Bied de kans om ook achteraf nog vragen te stellen. Of lanceer zelf een aantal voorbeelden om de conversatie op gang te trekken. Je kan bijvoorbeeld vragen wat het met die persoon doet. Hoe die zich voelt. Of het niet allemaal teveel is? Pols eventueel vooraf naar de wensen van de zorgvrager. Op die manier beseft die dat het oké is om mee sturing te geven aan de manier van aanpak voor de behandeling. Er komt zoveel op de zorgvrager af dat duidelijke, eerlijke communicatie echt een houvast biedt.

Brede ondersteuning

Bovendien is het netwerk waarop de zorgvrager een beroep kan doen, groter dan hij initieel denkt. Uiteraard kan die persoon terecht bij een uitgebreid zorgkader – denk aan een diabetesverpleegkundige, thuisverpleegkundige, diëtist, oogarts, podoloog, enzovoort – maar ook de persoonlijke relationele context is belangrijk. Vrienden, buren, familie. Ook zij kunnen een luisterend oor bieden. Luisteren, troost bieden en ondersteunen vormen uiteraard de basis om een goede vertrouwensrelatie op te bouwen. Als zorgverlener moet je ook in staat zijn om de zorgvrager gerust te stellen, correcte informatie en advies te geven en eventueel door te verwijzen, indien nodig. Dat alles staat of valt natuurlijk met de manier van communiceren en met je opgebouwde expertise.

Iemand met diabetes moet veel aandacht besteden aan een goede voethygiëne. Stevig schoeisel maakt daar deel van uit. Paul Borgions stond mee aan de wieg van de podologie in België en richtte mee de beroepsvereniging op. Vanuit een waakzaamheid voor kwaliteit en sensibilisering geeft hij mee hoe je als zorgverlener de zorgvrager kan bijstaan in een keuze van goede en veilige schoenen

Podologen zijn de enige die statutair een diabetesvoet of risicovoet mogen behandelen. Het vraagt een bijzondere kennis en opleiding om dit medisch complexe probleem aan te pakken. Paul Borgions studeerde af als leerkracht lichamelijke opvoeding en ontdekte gaandeweg zijn passie voor biomechanica en podologie. Twee disciplines die hij vandaag nog steeds combineert om voor iedereen geschikte zolen en schoenen te vinden. “Vaak heb je met een goede schoen al geen zool meer nodig”, zegt de podoloog. “Omgekeerd werkt dat ook: zolen zijn nutteloos als je ze niet ondersteunt met een goede schoen. Je schoenen zijn een buffer tussen je lichaam en de ondergrond. Mensen lopen relatief gezien nog niet zo heel lang rechtop en we zijn nog volop in evolutie. We kunnen in het dagelijkse leven dus niet meer blootvoets lopen.”

Een schoen mag volgens Paul niet storend zijn. Hij vergelijkt het met een bh of met een lange broek, die pas je ook aan aan je lichaam. We kijken dan naar volumes, breedtes en lengtes. Maar wanneer het gaat om schoenen, kijken we enkel naar de maat en niet naar hoe breed de voeten zijn. “Gelukkig zien we de laatste jaren steeds meer hippe sneakers en dat maakt het schoenadvies wat makkelijker. Onze voeten varen dus wel bij de mode”, zegt Paul. “Ik zeg vaak dat goed leven ook mooi en comfortabel leven is. Als je goede schoenen hebt, maar je vindt ze niet mooi, dan ga je ze ook niet dragen. Iemand die steeds pumps draagt, zal niet zomaar naar een sportieve sneaker grijpen. Je moet alternatieven aanreiken. Er zijn vandaag veel goede sneakers op de markt die er verfijnd en elegant uitzien.”

Voorbeeldfunctie

Een goede en veilige schoen heeft een stevige hiel en dus achteraan steeds gesloten, ter hoogte van de tenen moet die soepel kunnen plooien maar in het midden is die best vrij stevig. Let er op dat de schoenen vast aan je voet zit en dat je tenen voldoende ruimte hebben. “Maar laat me duidelijk zijn: niet iedereen met diabetes heeft aangepaste schoenen nodig. Dat is een stigma waar we van af moeten stappen. Een gezonde levensstijl en filosofie is er voor iedereen. We moeten mensen beter maken in plaats van ze in hokjes te steken”, zegt Paul. “Al geef ik toe dat de gevolgen voor personen met diabetes groter zijn.”

Daarom vindt de podoloog het belangrijk om hun zelfredzaamheid bij te brengen. Kijk bij personen met diabetes goed naar de vorm van de voeten. Bij een hoge wreef ga je bijvoorbeeld beter voor een lange vetercompartiment en ook een schoen met ruimte voor de hoge wreef. Bij een brede voet of circulatieproblemen is een schoen met velcro misschien beter of makkelijker. “Podologen geven mensen hierin ook advies. Ze zijn bereid om naar ons te luisteren, zolang we die combinatie van mooi en goed schoeisel maken”, zegt Paul. “Maar ook verpleegkundigen spelen een belangrijke rol. Zij moeten het voorbeeld geven door zelf goede schoenen te dragen. Dat vergroot ook hun geloofwaardigheid, want zorgvragers kopiëren hun gedrag. Medische klompen zijn bijvoorbeeld een no go. Die openen de weg naar een ulcus of erger.”

Steunzolen vs. podologische zolen

Het is nog een groot misverstand dat steunzolen en podologische zolen hetzelfde zijn. Een steunzool wordt voorgeschreven door een arts specialist en wordt vervolgens gemaakt en afgeleverd door een orthopedisch technieker. Vaak gaat het om een standaardzool waar persoonlijke aanpassingen aan gebeuren. De zool zal eerder een ondersteunende functie hebben. Een podoloog maakt de zolen op basis van biomechanische hoekmetingen in rust en in beweging. Hij gaat de voet functioneel sturen zodat deze optimaal kan bewegen zonder extra inspanningen. Elke rotatie in de voet is belangrijk en heeft gevolgen in de rest van ons lichaam, zoals onze nek, hoofd, rug, knie, enkel, … Een ulcus kan een gevolg zijn van teveel druk of wrijving op die bepaalde plaats. Meestal volstaat het niet om alleen die drukzone te ontlasten, maar zal het optimaliseren van de voetassen de drukverdeling terug en beter normaliseren. Veel problemen in de voorvoet kunnen oorzakelijk opgelost worden door de achtervoet beter te sturen. Dat is misschien het belangrijkste verschil tussen een steunzool en een podologische zool. Voor podologische zolen is er voor mensen met diabetes ook een voorschrift nodig voor personen zonder onderliggende pathologieën niet.

“Onze Belgische podologen zijn echt heel goed opgeleid, mede door de inzet en het vertrouwen van dokter Christine Van Acker om dit programma te ondersteunen”, zegt Paul. “Als podoloog maak je deel uit van een multidisciplinair team en verwijs je mensen ook door naar de juiste hulpverleners. Het is een en-enverhaal. Wij kunnen wel volledig op maat zolen maken, maar we moeten de zorgverlener ook op weg helpen naar een gezonde levensstijl door hem onder meer door te verwijzen naar een kinesitherapeut of een diëtist waar nodig. Zo kunnen korte kuitspieren ook een oorzaak zijn voor extra druk op de voorvoet en is de kiné zeer belangrijk, naast alle andere te nemen maatregelen.”

Gedragen schoenen

Uit gedragen schoenen kan je veel elementen afleiden. “Het brengt je een zekere mensenkennis bij. Je ziet meteen wie de persoon is die voor je zit”, zegt Paul. “Maar ook hoe ze versleten worden vertelt ons iets en helpt ons het patroon te begrijpen. Je krijgt zo informatie over tienduizenden stappen. Vaak lopen mensen op echt versleten schoenen. Dat zie je wanneer de antislip weg is, de hiel niet meer loodrecht staat of de schacht aangetast is.”

Tot slot wil Paul nog een laatste misverstand de wereld uit helpen: “Duurkoop en goedkoop gaan hand in hand. Het merk of de winkel zegt niets over de kwaliteit van de schoen. Je moet steeds naar de eigenschappen van ieder paar kijken. Op die manier hoop ik zorgvragers en schoenproducenten te sensibiliseren.”

Endocrinologe Chantal Mathieu is een begrip in de diabeteszorg en een autoriteit in het onderzoek naar diabetes. De voorbije dertig jaar bouwde ze samen met professor Bouillon in het UZ Leuven een sterk team van diabeteseducatoren uit. Als kind droomde ze er van verpleegkundige te worden. Het is meteen de reden waarom haar aanpak van behandelen steeds een verplegende insteek heeft. Een gesprek, over diabeteszorg en over verpleegkunde.

Als studente deed professor dokter Chantal Mathieu stages op de dienst geriatrie. “Ik stak er veel op en had een ontzettend respect voor verpleegkundigen. Uiteindelijk ging ik toch de geneeskunde in, maar het duurde even voor ik daar mijn echte roeping vond”, zegt ze. “Van pediatrie ging ik naar inwendige geneeskunde. Daar raakte ik geboeid door de verhalen van patiënten en zo kwam ik uiteindelijk bij endocrinologie terecht.”

Dokter Mathieu geeft meteen toe dat ze een haat-liefdeverhouding heeft met verpleegkundigen. “Zij zijn de backbone van een ziekenhuis. Zeker in een universitair ziekenhuis, waar assistenten komen en gaan. Verpleegkundigen blijven trouw aan hun ziekenhuis en hebben daardoor ook een belangrijke opleidingsrol naar artsen toe. En toch vind ik dat verpleegkundigen wat vaker fier mogen zijn en prominenter hun rol binnen een multidisciplinair team opnemen. Vandaag gaan ze veel te veel uit van een onderdanige positie, terwijl alle zorgverleners in een team van elkaar kunnen leren. Verpleegkundigen hebben inhoud en ervaring. Wees mondiger en durf jezelf te uiten.”

Patient empowerment

Zo is dokter Mathieu, recht voor de raap en altijd met de beste intenties voorop. Voor zorgverleners en zorgvragers. Vanuit die visie trok ze ook het diabetesproject van het UZ Leuven op gang. Een multidisciplinaire aanpak die de kwantiteit en kwaliteit van leven met diabetes verbetert. “Diabetes type 1 en type 2 vragen een totaal verschillende behandeling. Toch is bij beide types een gestructureerde educatie en een stipte opvolging nodig. Daarom investeerden we in sterke complementaire teams die heel duidelijk weten wat hun taken zijn. In dat team zitten endocrinologen, diabeteseducatoren en diëtisten, maar ook sociaal verpleegkundigen, podologen en psychologen worden hier bij betrokken.”

In het zorgtraject diabetes worden patiënten opgeleid om hun zorg zelf in handen te nemen. “Ook de patiënt is deel van dat team. In het dagelijks leven staan ze zelf in voor hun zorg. Al hangt het wel van de situatie af. Als je echt ziek bent, dan wil je gewoon de beste zorgen krijgen en behandeld worden. In een woonzorgcentrum wordt de bewoner vaak te kinds behandeld. Ik vind het daar een kwestie van de zorg anders te organiseren zodat ook zij meer inspraak krijgen.”

Een mirakel

In het concept van wat een diabeteseducator doet en kan, staan we in België zeer ver. Chantal Mathieu is er van overtuigd dat zij een onmisbare schakel in de diabeteszorg zijn. Meer nog, ze noemt de educatoren een mirakel. “Het idee kwam overgewaaid uit Nederland en werd in het UZ Leuven geïmplementeerd door professor Bouillon. Ze werden geïntroduceerd in 1986 en hun takenpakket groeide doorheen de jaren aanzienlijk. Het zijn gespecialiseerde verpleegkundigen en diëtisten die zeer kort bij de zorgvrager staan. Hierdoor bouwen ze een nauwe therapeutische relatie op en die is cruciaal in de opvolging van mensen met een chronische ziekte zoals diabetes. Eigenlijk vonden zij de persoonsgerichte zorg uit, want iedere persoon met diabetes is anders en vraagt een andere aanpak. Diabeteseducatoren maken echt het verschil.”

Toch hekelt dokter Mathieu de corporatistische houding van heel wat verpleegkundigen. “Vaak zijn ze weinig flexibel en dat doet afbreuk aan de schoonheid van hun beroep. Ze zijn taakgebonden, niet uurgebonden en hebben een zeer belangrijk rol in het team. Dat besef start al in de opleiding, waar zeer duidelijk moet aangegeven worden hoe open een flexibel de taak van een verpleegkundige is. Let op, veel hangt ook af van de mentaliteit in een ziekenhuis. In een kleiner ziekenhuis heb je nauwere contacten. In een groter ziekenhuis is het al wat moeilijker om problemen aan te kaarten. Maar dan nog vind ik dat ze moeten durven spreken.”

Kritische noot

Volgens dokter Mathieu verzandt het zorgsysteem vandaag nog te vaak in het aanklikken van symptomen. We verzamelen veel data, maar stuiten ook op veel frustraties bij zorgverleners en zorgvragers. “Ik noem dat de schijn van kwalitatieve zorg. We registreren en stellen dagprofielen op. Maar dit is een zware last, zowel voor de verpleegkundige die vaak domme taken moet uitvoeren, als voor de patiënt die steeds dezelfde vragen moet beantwoorden. Hierdoor gaan we vaak niet persoonsgericht genoeg te werk. Je moet protocollen volgen, absoluut. Maar we mogen nooit vergeten om ook kritisch te zijn.”

Wat is dan de oplossing? “We moeten naar een geïntegreerde zorg voor mensen met diabetes. Materialen, zorgtrajecten, samenwerkingen met de eerste lijn en tussen verschillende disciplines zijn noodzakelijk om diabeteszorg naar een hoger niveau te tillen. Op het vlak van geneeskunde in het algemeen ben ik er van overtuigd dat verpleegkundigen de toekomst zijn. Zij zullen de geneeskunde overnemen. Zeker wanneer het gaat over chronische aandoeningen. Zij kunnen beter dan wie ook protocollen opvolgen en patiënten ondersteunen. En dat is zeer positief voor de zorg in ons land.”

Als pediater is dr. Lutgarde Dooms gespecialiseerd in diabetes. Dagelijks bekijkt ze, samen met haar team, welke behandeling het best bij elke specifieke patiënt past. Met oog voor nieuwe technieken en met een duidelijke missie: kinderen en jongeren met diabetes een zo normaal mogelijk leven helpen leiden.

Dag dokter Dooms. Als specialist ter zake behandelt u dagelijks kinderen met diabetes. Hoe evolueert het aantal gevallen in deze patiëntengroep? Is er een stijgende of een dalende tendens?

Dr. Dooms: “Naar ons gevoel tekent er zich niet echt een trend af. Er zijn drukkere en minder drukke periodes. Die indruk toetsen aan concrete cijfers is moeilijk, omdat pas de laatste jaren de tellingen betrouwbaar zijn. Vroeger was registratie van kinderen met diabetes niet verplicht. Nu moet dat wel consequent gebeuren in de kinderconventie. De komende jaren zullen we eventuele trends dus duidelijker in beeld kunnen brengen. Wat we bijvoorbeeld wel met zekerheid kunnen zeggen, is dat DM type 2 bij Belgische kinderen uitzonderlijk is.  We zien dit veel minder dan in de Verenigde Staten bijvoorbeeld, waar veel meer morbide obesitas voorkomt en als rechtstreeks gevolg daarvan ook meer DM type 2 bij jonge mensen.”

Net zoals bij andere chronische ziekten is de behandeling van kinderen met diabetes wellicht aanzienlijk anders dan bij volwassen patiënten?

“Absoluut. Kinderen zijn geen volwassenen. Hoe zij hun ziekte beleven, ermee omgaan en ondersteund moeten worden, verschilt dus ook. Op meer vlakken dan je misschien denkt. De zorgnood is om te beginnen anders. Wondzorg is hier veel minder aan de orde dan bij volwassen diabetici. Wonden genezen sneller en beter omdat er nog geen vasculaire problemen optreden in deze leeftijdscategorie. Bovendien leven kinderen vaak volgens een minder vast en voorspelbaar schema dan volwassenen. Het derde, grote verschil: de psychologische omkadering is heel belangrijk. Voor de patiënt zelf en voor zijn of haar omgeving. Het is een grote valkuil om de ziekte te veel op de voorgrond te zetten en daardoor de normale ontwikkeling van het kind in de weg te staan. Terwijl we net zoveel mogelijk het normale leven willen ondersteunen.”

Welke rol speelt de diabeteseducator hierin?

“Net als de psychologen nemen de educatoren bij kinderen naar mijn mening een nog belangrijkere rol op dan bij volwassen personen. Ze geven niet enkel uitleg aan de patiënt en de familie, maar gaan ook langs in de opvang, de school, bij de jeugdbeweging… Bovendien is educatie bij kinderen met diabetes een continuüm. De kennis en kunde van een jongere met diabetes evolueert met de leeftijd. Een patiënt van twee bijvoorbeeld heeft andere vaardigheden en noden dan een prille tiener.”

Kaderen de speciale kampen voor kinderen met diabetes ook in deze nood aan educatie?

“Destijds zijn deze kampen vanuit die ambitie opgestart, maar ondertussen is de kampbelevenis voor de deelnemers hard geëvolueerd. Het eerste kamp in 1987 diende inderdaad om te informeren. We spreken over een tijd waar een kind met diabetes afgeraden werd te sporten omwille van hypoglycemie. Dat soort adviezen wordt gelukkig niet meer gegeven. Kinderen die meegaan op zo een kamp zijn gewoonlijk ook al goed vertrouwd met hun ziekte en de behandeling. De grote meerwaarde is dat ze samen met lotgenoten op kamp gaan. Een groep waar iedereen moet pauzeren om de suikerspiegel te scannen, bijvoorbeeld. En het belangrijkste is gewoon plezier maken, zoals bij elk ander kind dat op kamp gaat.”

Een zo gewoon mogelijke jeugd dus. De beschikbare middelen en technieken voor de behandeling spelen ongetwijfeld ook een grote rol. Zitten er dingen in de pipeline waar u in het bijzonder naar uitkijkt?

“Zelf vind ik de nieuwe pompen die met sensoren communiceren erg veelbelovend klinken. Deze pomp grijpt automatisch in wanneer de parameters in het rood gaan. Dit zou kinderen een zorgelozere jeugd kunnen bezorgen. De keerzijde is dan wel dat ze altijd een pompje zullen bij hebben. Uiteindelijk komt het er telkens op neer om de juiste technieken en middelen te kiezen voor elke individuele patiënt. Iedereen is anders, ieder lichaam reageert op zijn manier en wat voor de ene patiënt een goede behandelingswijze is, is dat niet per se voor een andere. Zelfs binnen dezelfde leeftijdscategorie.”

Voert u zelf onderzoek uit naar nieuwe zaken?

“Het ontwikkelen van nieuwe pennen, pompen of insulines doen wij niet. Wel zoeken we actief mee naar de beste manieren om nieuwe oplossingen te implementeren bij onze patiënten. Niet enkel medische toepassingen, maar ook alledaagsere dingen. Is een nieuwe zoetstof die op de markt komt veilig voor diabetici? Dat soort dingen onderzoeken we, om maar een voorbeeld te geven. We worden continu uitgedaagd en stellen alles in het werk om onze patiënten zo comfortabel en vrij mogelijk door hen dag te helpen loodsen. Dat werk is nooit af.”