Best practices

In de geestelijke gezondheidszorg vertelt de zorgvrager zijn/haar verhaal op een retrospectieve manier, een verhaal dat kan gekleurd worden door het geheugen of emoties die op het moment spelen. Om een accurater beeld te krijgen werd in 1977 de Experience Sampling Methode (ESM)[1] ontwikkeld. Een intensieve techniek waarbij iemand gevraagd wordt meermaals per dag een korte vragenlijst in te vullen over emoties, gedrag, en context. Een tijdrovend werkje, dat het Centrum voor Contextuele Psychiatrie (KU Leuven) in samenwerking met m-Path (KU Leuven) nu omzet naar een handige app.

Zorgverleners in de GGZ beseffen dat de mentale gezondheidsklachten van hun zorgvragers vaak momentopnames zijn, gebonden aan een context. Als zorgvrager in de GZZ ben je beïnvloed door je geheugen en je emoties. Om als zorgverlener een accuraat beeld te schetsen en de verbanden tussen gebeurtenissen en emoties in kaart te brengen, ontwikkelde de Amerikaans-Hongaarse psycholoog Mihalyi Csikszentmihalyi de Experience Sampling Methode (ESM). Toen was het een dagboekje met vragen waarvoor de zorgvrager tien keer per dag een herinnering kreeg via een horloge. Daaruit werd een grafiek gemaakt om de reactiviteit van emoties in kaart te brengen.

In de klinische realiteit was deze methode van in kaart brengen bijzonder tijdrovend, alles wat in het boekje werd ingevuld moest eerst handmatig in een computer worden gezet. Dat kan eenvoudiger, vonden ze bij KU Leuven. De afdeling Contextuele Psychiatrie ging samen met m-Path aan de slag en ontwikkelde op basis van ESM een app die toelaat klinisch relevante data te verzamelen en die meteen in kaart te brengen. “En die tool willen we klinisch implementeren. UPC Kortenberg en enkele zelfstandige praktijken testen die momenteel volop uit”, zegt Jeroen Weermeijer, onderzoeker Contextuele Psychiatrie aan de KU Leuven.

Emoties in realtime

Als zorgvrager installeer je de app op je smartphone. Daarna krijg je tienmaal per dag, een week lang, een melding om enkele vragen te beantwoorden. Dit duurt slechts één of twee minuten. “We peilen naar positieve stemmingen zoals tevredenheid, enthousiasme en ontspanning, maar evengoed naar negatieve emoties zoals eenzaamheid, angst, stress, onzekerheid of droefheid”, legt Jeroen uit. “Dat wordt gekoppeld aan de situatie waarin die persoon zich op dat moment bevindt: is hij/zij alleen, bij vrienden of familie, op het werk, enzovoort.”

Een dagboek in realtime dus. “Dit werkt heel eenvoudig voor alle betrokken partijen. Als zorgvrager ben je bewuster met je emoties bezig en als zorgverlener kan je er de behandeling op af stemmen. Zo kan de zorgvrager één week de app gebruiken, therapie volgen en dan ter evaluatie nog een week de vragenlijsten invullen”, zegt Jeroen. “Je kan die beide weken vergelijken en concluderen of de behandeling al dan niet aanslaat. Dit is overigens niet enkel interessant voor de behandelende arts of psycholoog, maar ook voor verpleegkundigen en andere leden van het zorgteam. Tijdens briefings kan duidelijk aangegeven worden of de betrokken zorgvrager al dan niet vooruitgang boekt, gekoppeld aan zijn/haar gedrag.”

Momenteel peilt de app standaard naar zorgvragers hun emoties en context, maar zorgverleners kunnen ook eigen vragenlijsten opstellen of vragen toevoegen die speciaal zijn ontwikkeld voor dwangstoornissen, psychoses of niet-suïcidale verwondingen of suïcidale gedachten. Op termijn zal de tool ook de mogelijkheid bieden om vragen toe te voegen over bijvoorbeeld depressie of burn-out. “De zorgverleners die de app vandaag gebruiken zijn in het algemeen positief. Al hebben ze terecht ook bezorgdheden over privacy en anonimiteit. De app die we gebruiken voldoet aan alle GDPR-richtlijnen en is volkomen veilig”, zegt Jeroen nog. “We willen hiermee onderzoek en de klinische realiteit samenbrengen. Bruggen bouwen, zeg maar.”

[1] Csikszentmihalyi, M, Larson, R., & Prescott, S. (1977). Flow experience in the daily lives of older adults: An analysis of the interaction between flow, individual differences, serious leisure, location, and social context. Journal of Youth and Adolescence, 6, 281–294.

Dat er een tekort aan zorgpersoneel is, hoeven we niet meer te schrijven. Nochtans is er een grote groep mensen die wel over de nodige kwalificaties beschikt, maar die het Nederlands of Frans nog niet helemaal machtig is. Taalapps zijn daarin een partner voor de zorginstellingen.

In de zorg is communicatie een belangrijke vaardigheid. Praten met je zorgvrager, je collega’s en leidinggevenden is essentieel bij het uitvoeren van je job. Er zijn heel wat mensen gekwalificeerd om te werken in de zorg, maar sommigen van hen beheersen het Nederlands niet voldoende. Een probleem waar taalapps raad mee weten.

Momenteel lopen er twee proefprojecten met taalapps in de zorgsector. Eén in Kliniek Sint-Jan in Brussel, een ander in een woonzorgcentrum van vzw Zorg-saam ZKJ. De taalsituaties die de gebruikers voorgeschoteld krijgen, zijn niet willekeurig gekozen. Samen met de zorginstelling wordt gekeken wat de communicatieve situaties zijn tussen de medewerkers en de patiënten of bewoners. Wat moeten ze zeker weten en waar kunnen eventueel misverstanden ontstaan? Die communicatieve noden verschillen bij iedere zorginstelling en dus is personalisatie van de app zeer belangrijk. Daarnaast is ook implementatie op de werkvloer belangrijk. vzw Zorg-saam ZKJ geeft haar medewerkers tien minuten per werkdag de tijd om met de app bezig te zijn, in Kliniek Sint-Jan gebeurt dat op zelfstandige basis.

“De taalapp met specifieke medische situaties is een grote meerwaarde, in combinatie met lessenreeksen.”

Zorggerichte situaties

Doke van Well is taalcoach in Kliniek Sint-Jan in Brussel. Een omgeving waar tweetaligheid een grote troef is. Van augustus tot oktober 2020 verzamelde ze een dertigtal medewerkers om de taalapp te testen. “Het was een zeer divers team van artsen, verpleegkundigen, psychologen, zorgkundigen en andere medewerkers. Allen beheersten ze het Frans zeer goed en wilden ze Nederlands leren”, zegt Doke. “Voor ons was dit een positief verhaal. We kregen veel praktische oefeningen aangereikt voor de medische sector. Een grote meerwaarde, in combinatie met de lessenreeksen die we aanbieden.”

Vooral de interactieve omgeving en de variatie aan oefeningen zijn voor Kliniek Sint-Jan grote pluspunten. Je leert woordenschat en verbetert je luister- en spreekvaardigheid. “Toch dook hier en daar ook wat frustratie op. We werkten met mensen van verschillende achtergronden die vaak met een ander accent praten. Wanneer ze een oefening moesten inspreken, kregen ze vaak een foutmelding. Dat was niet meteen motiverend”, licht Doke toe. “Maar algemeen was de feedback positief. Via het dashboard kon ik alles opvolgen en de deelnemers vlot feedback geven. Voor hen was dat zeer zinvol, net zoals het themagericht werken. Dat is heel concreet en meteen toepasbaar. Ze leren de taalspecifieke noden die komen kijken bij de dosering van medicatie, het contact met de collega’s, een administratieve taak, enzovoort.”

Filip Vandaele, voorzitter van de werkgroep innovatie bij vzw Zorg-saam ZKJ, beaamt het verhaal van Doke. “De app moest nog verder ontwikkeld worden richting ouderenzorg. We verzamelden initieel een groep anderstalige medewerkers om de gebruiksvriendelijkheid van de algemene app te testen vooraleer we gingen personaliseren en nieuwe contexten creëren”, vertelt Filip. “Sinds december testen twaalf mensen in WZC Sint-Elisabeth in Eeklo de app. Dat zijn zowel verpleegkundigen en zorgkundigen als keuken- en onderhoudspersoneel. Ze krijgen elk een mix van oefeningen voorgeschoteld, toegespitst op hun specifieke job. Tachtig procent van hen volgt dat zeer nauwkeurig op. Ze vertrekken vanuit het Pools, Portugees of Hindi en verbeteren zo hun Nederlands. De Nederlandstalige verpleegkundigen zijn in bepaalde regio’s schaars. De anderstalige medewerkers en hun collega’s waarderen deze aanpak enorm. De eerste reacties zijn zeer enthousiast, een officiële evaluatie volgt later.”

Onze werkgroep ICT4care zet zich in om dergelijke projecten in de schijnwerpers te zetten.