Thuiszorg

Hoe kunnen we de zorg beter organiseren en verpleegkundigen optimaal inzetten volgens hun competenties? Deze vragen bepaalden mee de contouren van de nieuwe visie op verpleegkunde, die oproept tot functiedifferentiatie. Wij spraken met Solange Indenkleef, directeur zorg van het Wit-Gele Kruis Limburg en provinciaal coördinator van het consortium Limburg, over de impact van de nieuwe wetgeving op de thuisverpleegkunde. Samen met het Wit-Gele Kruis Limburg zette ze een systeem met wijkteams op poten om in te spelen op het bewegende zorglandschap. “Er zijn al mooie stappen gezet, maar we zijn er nog niet.”

Het consortium Limburg ontstond tijdens de coronacrisis als een samenwerking tussen acht zorgorganisaties. Wat begon als een ad hoc-oplossing van de overheid om de zorg draaiende te houden, groeide uit tot een structureel model. “De crisis was slechts een katalysator. De onderliggende problematieken, zoals personeelstekorten en complexe regelgeving, bleven bestaan. Reden te meer om de krachten te blijven bundelen”, zegt Solange.

Een belangrijk speerpunt van het consortium is kennisoverdracht. Zo merkten ze dat nieuwe beleidsinformatie moeilijk doorstroomde naar de grote groep thuisverpleegkundigen. Via opleidingen en webinars bereikt die informatie de doelgroep nu wel. Bovendien kijkt het consortium niet alleen naar de uitdagingen van nu, maar ook naar die van de toekomst. “We voerden al hervormingen door op basis van de noden binnen het netwerk Limburg. Aan ons nu om de nieuwe regelgeving in dit nieuwe model in te passen.”

De functieladder: een nieuwe kijk op totaalzorg

“Al zolang ik me herinner staat de taakverdeling tussen HBO5- en bachelorverpleegkundigen ter discussie”, begint Solange. “In de praktijk voeren ze vaak dezelfde handelingen uit, ondanks hun verschillende statuut. De functieladder brengt daar nu verandering in. Voor het eerst is er een strikter onderscheid tussen de basisverpleegkundige en de verpleegkundige verantwoordelijk voor de algemene zorg (VVAZ).” Daar waar de VVAZ autonoom mag handelen in complexe situaties, kan de basisverpleegkundige dat niet langer. Concreet betekent dit dat de basisverpleegkundige alle C-handelingen nu aan de VVAZ moet overlaten. Bovendien zijn bepaalde handelingen, zoals intermittent sonderen, voor een basisverpleegkundige een B2-handeling en voor een VVAZ een B1-handeling. “De rol van de basisverpleegkundige wordt ingeperkt, waardoor die altijd zal moeten samenwerken met een VVAZ of arts in complexe situaties.”

Tegelijkertijd opent de functieladder nieuwe deuren. Zorgkundigen kunnen thuisverpleegkundigen voortaan ondersteunen bij alledaagse taken zoals hygiënische zorgen, wat ademruimte biedt. “Toch zullen we als thuisverpleegkundigen moeten leren loslaten”, waarschuwt de coördinator. “We zijn het gewoon om alles voor de zorgvrager te doen en dat siert ons. Dit is dan ook geen pleidooi tegen totaalzorg. Alleen hoeven we niet alle zorgen zelf uit te voeren.” Daarnaast creëert de introductie van de verpleegkundig specialist (masterniveau) en de klinisch verpleegkundig onderzoeker (doctoraatsniveau) nieuwe carrièremogelijkheden binnen de verpleegkunde. Zo worden talenten en competenties optimaal ingezet. “Je kan de functieladder opklimmen. De juiste persoon op de juiste plaats.”

Hoewel de ladder tal van opportuniteiten brengt, vraagt die tegelijk om een doordachte organisatie en nauwe samenwerking. Door de nieuwe regelgeving dringt een herstructurering zich op. Het Wit-Gele Kruis Limburg gaf alvast het goede voorbeeld met de introductie van wijkteams, een eerste poging om tot een gedifferentieerde en nauwere samenwerking met alle zorgorganisaties te komen. Solange: “Eén wijkteam bestaat uit zeven à acht verpleegkundigen die verantwoordelijk zijn voor honderd patiënten. Elke cluster van drie wijkteams wordt aangestuurd door een VVAZ-verpleegkundige, in de rol van wijkteamcoach. Deze coach heeft zowel een coördinerende als een klinische functie: die evalueert complexe zorgsituaties, begeleidt het team in de zorgverlening en garandeert een vlotte communicatie. Na een succesvolle testfase is dit model inmiddels uitgerold in alle afdelingen van het Wit-Gele Kruis Limburg. De evaluaties zijn bijzonder hoopgevend.”

Een wettelijk kader voor ADL en bekwame helper

Naast de functieladder schept de WUG-wetgeving nu ook een wettelijk kader voor assistenten bij Activiteiten uit het Dagelijkse Leven (ADL). “Wat in de praktijk al gebeurde, wordt nu eindelijk bij wet vastgelegd”, stelt Solange. Ondersteuners zonder medische achtergrond mogen nu in niet-complexe situaties basiszorg verlenen. Dit omvat onder andere medicatietoediening, hygiënische zorg en metingen. “Met andere woorden: de buurvrouw mag nu wel medicatie geven aan mijn zieke moeder zonder tussenkomst van een thuisverpleegkundige.”

Vooral in woonzorgcentra, waar het personeelstekort nijpend is, brengt deze maatregel verlichting. Toch blijft kwaliteitsbewaking een belangrijk aandachtspunt. “Je kan wel iemand aanleren hoe die een patiënt hygiënisch verzorgt, maar als verpleegkundige grijp je zo’n momenten aan om de gezondheidstoestand van de patiënt te screenen. Die klinische blik ontbreekt vaak bij ADL-ondersteuners. De uitdaging ligt in het garanderen van de zorgkwaliteit zonder de autonomie van deze zorgondersteuners te ondermijnen.”

De bekwame helper wordt eveneens verankerd. Dit koninklijk besluit stelt niet-gezondheidszorgbeoefenaars in staat om één specifieke verpleegkundige taak uit te voeren bij één specifieke persoon in een vaste context. Denk aan een leerkracht die insuline toedient aan een leerling. “Zo hoeft een thuisverpleegkundige niet speciaal tijdens de schoolpauzes langs te komen”, verduidelijkt Solange. Dit vereist extra opleiding en ondersteuning. “De zorgkwaliteit moet altijd gewaarborgd blijven. De taken verschuiven, maar de verantwoordelijkheid niet”, drukt ze op het hart. Het consortium ziet dit als een kans om de druk op de zorg te verlichten en de competenties van verpleegkundigen optimaal in te zetten. Tegelijkertijd benadrukt het de noodzaak van een duidelijke afbakening van verantwoordelijkheden en opleidingstrajecten.

Iedereen mee op de kar krijgen

De grootste uitdaging? “De thuisverpleegkundigen meekrijgen in dit verhaal”, zegt Solange resoluut. “Waarom veranderen als het systeem prima werkt? Maar als de context verandert en je blijft vastklampen aan oude gewoontes, loopt het mis. Helaas moeten ze dat vaak eerst zelf ervaren vooraleer ze ervoor openstaan.” Het Wit-Gele Kruis Limburg is daar het beste bewijs van.  Daar was de schaarste bij het zorgpersoneel zo groot dat de wijkteams met open armen ontvangen werden. De sleutel tot succes ligt volgens Solange in goede begeleiding en opleiding om de transitie te laten slagen. “Investeren is de boodschap, maar daar wringt in België nog te vaak het schoentje. We moeten deze uitdaging aangaan en durven springen. Hopelijk volgen de middelen ook.”

Verder blijft de definitie van complexe zorg een heikel punt. “Wat is complex en wat niet? Daar is nog veel onduidelijkheid over. En ik mis soms de onderbouwing waarom bepaalde handelingen onder B1 of B2 vallen. Sommige classificaties doen mijn wenkbrauwen fronsen”, zegt Solange. Tot slot is de samenwerking tussen het RIZIV en de overheid een voortdurende uitdaging. “Voor B2-handelingen is een voorschrift nodig, maar voor B1 niet. Zolang voorschriften nodig zijn voor terugbetalingen, moeten die twee instanties blijven overleggen.”

Voor Solange is het duidelijk: de drempels moeten overal omlaag. “Anders krijg je thuisverpleegkundigen onmogelijk mee op de kar. De nieuwigheden in de wetgeving zijn een grote stap vooruit, maar de echte uitdaging ligt in de implementatie ervan.”

Kunnen vertaalsoftware en het snelle 5G-netwerk meer arbeidsmogelijkheden creëren voor anderstalige thuisverpleegkundigen? Dat onderzocht zorgorganisatie i-mens samen met Orange en imec-SMIT van de VUB. De eerste resultaten zijn alvast veelbelovend.  

Communicatie binnen de zorg is cruciaal. Zeker bij thuisverpleegkundigen. Maar wat als de taalbarrière te groot is? Bij i-mens werken 10.000 mensen, waarvan 600 anderstaligen die geen gemeenschappelijke taal delen met hun leidinggevende of klanten. Net omdat i-mens inclusie en welbevinden hoog in het vaandel draagt, ging de zorgorganisatie op zoek naar een oplossing. Niet alleen voor de huidige anderstalige medewerkers, ook voor potentiële kandidaten. Want het aantal anderstaligen binnen de organisatie (4 procent) ligt nog altijd een stuk lager dan het Belgische gemiddelde (15 procent) bij de beroepsactieve bevolking. Werk aan de winkel, dus. Zeker met het oog op de krappe arbeidsmarkt.

Technologie met maatschappelijke impact

I-mens sloeg de handen in elkaar met Orange en met imec SMIT – VUB Brussel. Samen ontwikkelden ze vertaalsoftware die meer doet dan enkel simultaan vertalen. Wat deze tool anders maakt dan andere vertaalapps? Door de 5G-technologie kan er een onderscheid gemaakt worden tussen soorten internetverkeer en wordt er voorrang gegeven aan een prioriteitsoproep.

Evelyn De Kesel, expert innovatie bij i-mens, licht toe: “Onlangs had één van onze poetshulpen een auto-ongeluk op weg naar haar klant. Om de verzekeringspapieren en het aanrijdingsformulier in te vullen, kon ze vlot via videocall communiceren met haar leidinggevende en snel handelen.” Door de simultaanvertaling vormt taal geen barrière meer. Zo voelt de medewerker zich geconnecteerd met de leidinggevende en dat verhoogt het veiligheidsgevoel. Tegelijk kan de medewerker de live tool gebruiken in het contact met de klant. De eerste resultaten tonen vooruitgang op verschillende vlakken. “Door de app kan ik opnieuw zelfstandiger communiceren”, zegt ook Aleksandra, poetshulp bij i-mens.

Meer diversiteit op de werkvloer

De positieve impact van spraaktechnologie reikt verder dan enkel de werkvloer. De vertaalsoftware wordt nu ingezet bij sollicitatiegesprekken, waardoor het criterium om Nederlands te spreken voor bepaalde functies is weggevallen. Dit opent de deur voor een bredere instroom van anderstalige zorgverleners en draagt bij aan een meer inclusieve en diverse sector. “We hopen dat mensen die een andere taal spreken zich sneller welkom voelen en dat we elkaar, ondersteund door technologie, vlotter begrijpen”, zegt Evelyn De Kesel.

De toekomst van zorg en communicatie

Hoewel vertaaltechnologie geen wondermiddel is, bewijst dit project dat het een krachtig hulpmiddel kan zijn om communicatiebarrières in de zorgsector te doorbreken. De groeiende ervaring met obstakels en best practices helpt i-mens en andere zorgorganisaties om de inzet van vertaalsoftware verder te optimaliseren.

Hoe dan ook: voor de zorgsector betekent dit een wereld van verschil. Niet alleen kunnen anderstalige medewerkers efficiënter communiceren met patiënten en met collega’s, ze brengen ook diverse achtergronden mee in het team. De toekomst van de zorg is digitaler en inclusiever dan ooit.

In hun ‘Health Professionals Report: Capacity, Accessibility and Production’ brengt het RIZIV het landschap van de verpleegkundigen in België in kaart. Het rapport analyseert onder meer de geografische toegankelijkheid en betaalbaarheid van verpleegkundige zorg. Een van de heldere conclusies: door zich te blijven bijscholen dragen thuisverpleegkundigen bij aan toegankelijke en kwalitatieve zorg in de thuiscontext. Het RIZIV zet er meteen ook een jaarlijkse bijdrage van 175 euro tegenover.

Het rapport is gebaseerd op cijfers en statistieken uit de periode 2013 tot 2023. In die tijdsspanne van tien jaar tekenden zich enkele opvallende tendensen af. In 2023 telde ons land 21.850 verpleegkundige FTE’s. Met 86 procent vrouwen blijft het een hoofdzakelijk vrouwelijk beroep. De densiteit was in Brussel het laagst, met 6,56 verpleegkundigen per 10.000 inwoners. Koploper Limburg telde dan weer ruim 33 verpleegkundigen per 10.000 inwoners, vijf keer zoveel als in de hoofdstad. In alle gewesten is de densiteit over de onderzoeksperiode wel aanzienlijk toegenomen.

Indicatoren voor toegankelijke zorg

De geografische spreiding van verpleegkundigen over België is een belangrijke factor, in het bijzonder voor de thuisverpleegkunde. Een ongelijke verdeling kan de toegankelijkheid en kwaliteit van de thuiszorg in bepaalde regio’s onder druk zetten. Extra aandacht voor de toegankelijkheid in minder dense verpleegkundige gebieden – met Brussel als koploper, gevolgd door Waals-Brabant en Antwerpen – is dus wenselijk. Ook de analyse van demografische gegevens zoals de leeftijden en genderverdeling binnen het verpleegkundige beroep biedt relevante inzichten voor een goede, duurzame planning en organisatie van de thuisverpleegkunde.

Blijven leren en evolueren

Eeuwig leren zit verpleegkundigen in het bloed. Ook als thuisverpleegkundige school je je het best regelmatig bij. Zo waarborg je mee de zorgkwaliteit in de thuisomgeving van je patiënten en speel je in op hun evoluerende behoeftes. Het RIZIV erkent het belang van bijscholing en biedt daarom een financiële vergoeding voor verpleegkundigen die opleidingen volgen. Jaarlijks kan je daarom zo 175 euro van je leerbudget terugkrijgen. Om recht te hebben op deze vergoeding moet je aan enkele voorwaarden voldoen, onder meer het ontvangen van de telematicapremie en het volgen van minimaal vijf uur erkende bijscholing per jaar.

Individuele of groepsvergoeding

Je vraagt de financiële vergoeding voor bijscholing uiterlijk op 15 september aan voor opleidingen in het voorgaande jaar. Was je in dat jaar geen lid van een dienst voor thuisverpleegkunde en had je een uniek derdebetalersnummer? Dan kan je een individuele vergoeding aanvragen. Was je wel aangesloten bij een dienst? Dan vraagt de verantwoordelijke van de dienst een groepsvergoeding aan voor de leden. De aanvraagprocedure verloopt via de webtoepassing ‘PremieAanvragen’ op ProGezondheid.

Weten of jij recht hebt op de bijscholingspremie? Ontdek het hier.

Als verpleegkundige draag je dagelijks zorg voor anderen. Maar wat als er iets misgaat? Een fout in de medicatie, een juridisch geschil over een behandeling of zelf kampen met een langdurige arbeidsongeschiktheid kunnen grote gevolgen hebben, niet alleen voor je patiënt, ook voor jou persoonlijk. Een goede beroepsaansprakelijkheidsverzekering (BA) is daarom essentieel.

NETWERK VERPLEEGKUNDE biedt haar leden een uitgebreide BA-verzekering aan een voordelig tarief. Die dekt zowel schadeclaims als juridische bijstand. Het grote voordeel ten opzichte van andere verzekeringen? Geen vrijstelling, lage premies en maximale bescherming. Naast de BA-verzekering zijn er voor zelfstandige thuisverpleegkundigen extra voordelen, zoals een verzekerd inkomen bij arbeidsongeschiktheid en een jaarlijkse RIZIV-toelage.

Extra risico’s als zelfstandige

Zelfstandige thuisverpleegkundigen kunnen te maken krijgen met extra risico’s. Je werkt alleen, zonder directe collega’s om op terug te vallen en je hebt nauw contact met patiënten en hun familie. Dat maakt de kans op schadeclaims en juridische problemen groter. Daarnaast is er een financieel risico: als je zelf ziek wordt of een ongeval krijgt, heeft dit een impact op je inkomen. Zonder bescherming kan dit grote gevolgen hebben. Daarom biedt NETWERK VERPLEEGKUNDE niet alleen een BA-verzekering, maar ook een gewaarborgd inkomen-verzekering waarmee je jouw toekomst veiligstelt.

Uit de praktijk

Sophie is een ervaren thuisverpleegkundige. Tijdens een drukke ochtendronde verwisselt ze per ongeluk twee medicatiedosissen. Haar patiënt krijgt een te hoge dosis, met ernstige gevolgen. De familie dient een klacht in en eist een schadevergoeding. Haar BA-verzekering via NETWERK VERPLEEGKUNDE dekt deze juridische kosten en schadeclaim volledig. Sophie hoeft zelfs geen vrijstelling te betalen waardoor ze niet met bijkomende kosten hoeft af te rekenen.

Wat dan als je zelf uitvalt? Peter, een zelfstandige thuisverpleegkundige, kreeg plots af te rekenen met een hernia. Daardoor was hij enkele maanden arbeidsongeschikt en had hij geen inkomen. Hij dreigde in financiële problemen te komen. Gelukkig kon hij terugvallen op zijn gewaarborgd inkomen-verzekering. Daarmee kreeg hij een uitkering van 60 euro per dag. Dit gaf hem de tijd om te herstellen zonder financiële kopzorgen.

Slim gebruikmaken van de RIZIV-toelage

Naast de BA-verzekering en de gewaarborgd inkomen-verzekering reken je via NETWERK VERPLEEGKUNDE ook op een jaarlijkse RIZIV-toelage van 629,34 euro. Hiervoor moeten zelfstandige thuisverpleegkundigen toegetreden zijn tot de nationale overeenkomst, voldoende prestaties aanrekenen en in hoofdberoep werken. Dit bedrag kan dienen als pensioenopbouw, spaargeld met gegarandeerde rente of extra sociale zekerheid. Bovendien is er voor leden van de beroepsorganisatie een verlaagde instapkost van 1,5 procent in plaats van 4 procent, waardoor je meer overhoudt van je toelage.

Voor thuisverpleegkundigen is het soms moeilijk om de juiste ondersteuning te bieden aangepast aan de medische noden en de levensfase waarin personen met jongdementie zich bevinden. Uit een recent rapport van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) blijkt dat een coherent zorgpad voor deze mensen ontbreekt, en dat er een tekort is aan specifieke expertise binnen de eerstelijnszorg. De onderzoekers formuleren aanbevelingen voor een betere omkadering.

Wanneer dementie optreedt voor het 65ste levensjaar, spreken we van jongdementie. De ziekte verloopt vaak vergelijkbaar met dementie op oudere leeftijd, maar brengt specifieke uitdagingen met zich mee op sociaal, financieel en professioneel vlak. Door de specifieke kenmerken van jongdementie is het relevant om voor deze aandoening een specifiek zorgpad te ontwikkelen. Met zowat 7.300 personen met jongdementie (ongeveer 4 procent van de totale groep van personen met dementie) in ons land en elk jaar ongeveer 800 nieuwe diagnoses is de bijzondere aandacht voor deze populatie zeker waardevol. In mei 2022 keurde de Kamer van Volksvertegenwoordigers een resolutie goed om zo’n zorgpad uit te werken op basis van een analyse van best practices. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) bracht de behoeften van mensen met jongdementie in kaart en definieerde de hiaten in het huidige zorgaanbod[1].

Het goede nieuws: vergeleken met de andere deelstaten heeft Vlaanderen al mooie stappen gezet op het vlak van (jong)dementiebeleid, zoals het dementieplan, dat een aantal acties voor personen met jongdementie bevat. Toch is de ondersteuning algemeen genomen erg verspreid over diverse domeinen en op verschillende niveaus. “Zodra de diagnose is gesteld, is de ondersteuning voor patiënten met jongdementie vaak versnipperd over gezondheidszorg, ouderenzorg en sociale hulp”, zo kadert het KCE de grote lijnen van de problematiek in haar rapport. “Belangrijk is dat deze personen een gecoördineerde, gepersonaliseerde zorg krijgen die gericht is op hun behoeften en problemen, en die hun actieve deelname aan de samenleving zoveel mogelijk in stand houdt.” Die zorg moet bovendien continu en aangepast zijn, en onder meer een vroegtijdige zorgplanning van het levenseinde voorzien.

De rol van mantelzorgers thuis en daar buiten

Zodra de diagnose is gesteld, is de zorg erop gericht om de autonomie en levenskwaliteit van mensen met jongdementie zo lang mogelijk te behouden. Daarom is het belangrijk dat deze personen in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. Mantelzorgers zijn in dat ideale scenario vaak een onmisbare schakel. Het hebben van een ‘ziekte voor ouderen’ die niet past bij de leeftijd en levensfase resulteert in een zware emotionele, sociale en praktische belasting voor de patiënten zelf en hun mantelzorgers/zorgverleners. Daarom is – zo stelt het KCE – het van groot belang dat het grote publiek zich bewust wordt van de ziekte en er de mogelijkheid is om in contact te komen met andere patiënten/mantelzorgers, bijvoorbeeld via zelfhulpgroepen.

“Het belang van lotgenotencontact is zowel voor de mantelzorgers als voor de personen met dementie zeer belangrijk”, pikt Jolien Van Bever in. Zij is stafmedewerker verpleegkunde verantwoordelijk voor het domein geestelijke gezondheidszorg en dementie binnen het Wit-Gele Kruis van Vlaanderen en lid van de werkgroep Praktische Ethiek. “Dat komt ook naar voor uit onderzoek naar beleving van mantelzorgers en personen met dementie. Organisaties zoals het Ventiel in West-Vlaanderen en de Companjong in het Waasland zijn in het leven geroepen door gebrek aan gepaste activiteiten en nood aan lotgenotencontact voor personen met jongdementie. Het belang van deze organisaties komt naar ons gevoel te weinig aan bod in het rapport. Ze zijn nochtans fundamenteel voor het zorgpad bij jongdementie. Net zoals de stem van de personen met deze aandoening en hun omgeving. Zo is er de Vlaamse werkgroep van personen met dementie en ook een Vlaamse werkgroep van mantelzorgers van personen met dementie. Zulke werkgroepen moeten een meer vaste plaats krijgen in het beleid voor jongdementie.” Het is één van de belangrijke stappen op weg naar een geïntegreerd zorgpad voor jongdementie, dat vroegtijdige detectie mogelijk maakt, de autonomie van patiënten maximaal stimuleert en in kwalitatieve, residentiële zorg voorziet.

Raadpleeg het volledige rapport hier.

[1] Roberfroid Dominique, Christiaens Wendy, Detollenaere Jens, De Jaeger Mats, Kohn Laurence, Vos Bénédicte. Jongdementie: uitstippelen van een zorgpad in België. Health Services Research (HSR). Brussel. Federaal Expertisecentrum voor Gezondheidszorg (KCE). 2025. KCE Reports 395AS.

De Europese gezondheidszorg kampt met structurele problemen. Het rapport Health at a Glance: Europe 2024 analyseert deze uitdagingen en vergelijkt de situatie in verschillende Europese landen. Een belangrijke bevinding is het groeiende tekort aan verpleegkundigen door vergrijzing, een stijgende zorgvraag en de uitstroom van zorgpersoneel. Hoewel België relatief goede lonen biedt, neemt de aantrekkelijkheid van het beroep af door de hoge werkdruk en beperkte loopbaanperspectieven.

De druk op zorgsystemen neemt in heel Europa toe. In 2022 was er een tekort van 1,2 miljoen zorgverleners in de EU (p. 13). Dit probleem verergert door de dubbele vergrijzing: een oudere bevolking heeft meer zorgnoden, terwijl ook het zorgpersoneel zelf veroudert en op pensioen gaat. In België is meer dan een kwart van de verpleegkundigen ouder dan 55 jaar, wat de komende jaren tot een grotere uitstroom zal leiden.

Daarnaast stijgt het aantal chronische aandoeningen en de zorgvraag. Meer dan 40 procent van de 65-plussers in Europa heeft minstens twee chronische ziekten (p. 58). Tegelijk groeit de mentale belasting bij verschillende bevolkingsgroepen. Zo stegen de stress- en angstklachten bij tieners van 42 naar 52 procent in vijf jaar tijd (p. 110), wat de druk op de geestelijke gezondheidszorg verhoogt.

Verloning versus zorgkwaliteit

Uit de nieuwste cijfers blijkt dat Belgische ziekenhuisverpleegkundigen gemiddeld 1,6 keer het nationale gemiddelde loon verdienen. In 2021 lag dit nog op 1,5 keer. Tegelijkertijd is de verloning van arts-specialisten gestegen van 4,2 keer het gemiddelde loon in 2021, naar 4,5 keer in 2022 (zie p. 190). Dit betekent dat de loonkloof tussen verpleegkundigen en artsen in België is vergroot, wat een invloed heeft op de status en aantrekkelijkheid van het verpleegkundige beroep.

Hoewel België goede lonen biedt, verdienen verpleegkundigen in Luxemburg, in verhouding tot hun koopkracht, nog meer. Dit leidt tot een migratie van zorgpersoneel, zonder de fundamentele tekorten op te lossen. Daarnaast hebben veel verpleegkundigen last van koopkrachtverlies door inflatie. Hierdoor biedt een nominale loonsverhoging niet altijd financiële vooruitgang, wat extra druk zet op de sector.

Werkdruk en uitstroom

Een grote uitdaging blijft de enorme werkdruk. Dit maakt het beroep minder aantrekkelijk en leidt tot een negatieve spiraal: ervaren verpleegkundigen verlaten de sector terwijl de instroom van jongeren achterblijft.

Daarnaast verschuift zorg steeds meer naar de eerste lijn en thuiszorg. Door kortere ziekenhuisopnames hebben patiënten thuis meer zorg nodig, waardoor thuisverpleegkundigen een grotere rol krijgen. Dit vraagt om nieuwe vaardigheden, meer autonomie en een aangepaste financieringsstructuur. Overheden en zorginstellingen moeten deze evolutie ondersteunen om de zorgkwaliteit te waarborgen.

Grensarbeid en migratie

Een opvallende trend is de verplaatsing van zorgpersoneel tussen landen. België trekt verpleegkundigen aan uit landen met lagere lonen, zoals Portugal en Slowakije, maar verliest personeel aan beter betalende landen zoals buurland Luxemburg. Dit leidt tot constante migratie zonder structurele oplossing. Om uitstroom te verminderen, moet België inzetten op betere werkomstandigheden en hervormingen. Structurele maatregelen zijn nodig om verpleegkundigen in de sector te laten blijven. Een reeks aanbevelingen uit het METEOR-project (p. 42) zijn onder andere meer professionele en persoonlijke ondersteuning bieden, interprofessionele samenwerking bevorderen, flexibele werkschema’s ondersteunen, de taakverdeling en het inzetten van zorgassistenten bevorderen zodat verpleegkundigen zich kunnen concentreren op hun kerntaken met betrekking tot de patiënt, een stabiele en ondersteunende

omgeving creëren en psychologische ondersteuningsdiensten opzetten. Ook digitale innovaties, zoals artificiële intelligentie en e-health, helpen om administratieve lasten te verlagen. In 2023 investeerden EU-landen fors in nationale toegang tot EHR’s, waardoor de gemiddelde beschikbaarheid van online digitale gezondheidsdiensten sterk steeg (p. 218).

Lonen moeten niet alleen stijgen, maar ook aangepast worden aan de inflatie. Zo werden de lonen in België de afgelopen jaren verschillende keren automatisch geïndexeerd. Extra investeringen in de eerste lijn en thuiszorg zijn noodzakelijk om de veranderende zorgvraag en de grotere rol voor thuisverpleegkundigen door kortere ziekenhuisopnames op te vangen. Thuisverpleegkundigen moeten beter ondersteund en opgeleid worden. Loopbaanperspectieven kunnen de sector aantrekkelijker maken. Specialisaties en geavanceerde verpleegkundige rollen moeten financieel erkend en gestimuleerd worden. Door verpleegkundigen carrièreperspectief te bieden, kan de uitstroom worden afgeremd.

Investeren in verpleegkundigen is investeren in de toekomst

De cijfers uit Health at a Glance: Europe 2024 tonen aan dat de Belgische zorgsector voor grote uitdagingen staat. Hoewel de lonen relatief hoog zijn, leiden koopkrachtverlies, werkdruk en beperkte loopbaanontwikkeling tot minder aantrekkelijkheid. Migratie van verpleegkundigen biedt geen structurele oplossing. Om de zorgsector toekomstbestendig te maken, moet België investeren in eerlijke lonen, minder administratieve last, een betere verdeling van zorgpersoneel en extra middelen voor de eerstelijnszorg. Alleen structurele verbeteringen kunnen verpleegkundigen in de sector houden en kwaliteitsvolle zorg garanderen.