Voor zorgethicus Linus Vanlaere is de wijze waarop een zorgverlener iets doet, even belangrijk als wat de persoon doet. “Er zit veel waarde in de manier waarop verpleegkundigen hun werk uitvoeren. Ik heb aandacht voor de relatie tussen zorgverlener en -vrager met als doel de zorgzaamheid te versterken. Humor speelt hierbij een belangrijke rol.” In zijn voorlaatste boek ‘Ondeugende zorg. Humor in gekkenwerk’, dat hij samen met collega Roger Burggraeve schreef, legt Linus uit hoe humor de dagelijkse taken verlicht en helpt om in verbinding te blijven met de zorgvrager. Iets wat door de toenemende werkdruk soms een uitdaging is voor thuisverpleegkundigen.

“Humor laat toe gevoelige zaken aan te kaarten op een luchtige manier en geeft je mogelijkheden om met uitdagende situaties om te gaan. Denk aan bepaalde precaire leefomstandigheden van de zorgvrager, verwardheid bij personen met dementie of een terminale patiënt. Door op een speelse manier een zorgvrager te benaderen, breng je relativering en hoop. Je maakt iemand iets duidelijk zonder te kwetsen.” Voor Linus is dit essentieel om je taak als zorgverlener met plezier te blijven doen. “Humor draagt rechtstreeks bij tot de kwaliteit van zorgrelaties. Verpleegkundigen gebruiken vaak humor om de kwetsbare ander te benaderen, behoedzaam en voorzichtig, gewoon om troostend nabij te zijn. Met ons boek wil ik hier meer bewustzijn rond creëren. De Franse filosoof Levinas zou dit ‘Kleine Goedheid’ hebben genoemd. Een mooie aanmoediging om humor toe te laten in je leven en dat van anderen, om elkaar te ontmoeten zonder oordeel en met onderling respect.”

Praktisch

Linus Vanlaere
Zorgethicus, auteur, docent en onderzoeker bij Vives University college en vrijwillig wetenschappelijk medewerker aan de KU Leuven.
26 september 2023
Studiedag Thuisverpleegkundigen
Humor in de zorg

Dr. Guido Nicolaï is bekend als gespecialiseerd verslavingsarts en was Country Medical Officer bij woonzorggroep ­Armonea. Hij is sinds kort met pensioen, maar zijn passie voor geneeskunde is nog lang niet uitgedoofd. Tijdens de studiedag voor pijnverpleegkundigen staat hij de aanwezigen maar liefst twee keer te woord. Hij brengt dan ook een totaalverhaal voor adequate pijnbestrijding volgens de bestaande richtlijnen.

“Pijn moet vaak nu en snel opgelost worden, maar dat is niet altijd mogelijk”, zegt Dr. Guido Nicolaï. “Elke persoon beleeft pijn op een andere manier. Rekening houden met de context is zeer belangrijk. Hoe ervaart de patiënt pijn? Waar gebruikt de patiënt medicijnen voor? Pijnbestrijding is veel meer dan een pilletje geven of een pleister kleven. Het betekent in de eerste plaats de juiste diagnose stellen, de patiënt correct informeren over de behandeling en die daarna als team nauwgezet toepassen volgens de bestaande richtlijnen. Die zijn er niet voor niets. Er worden te veel patiënten verkeerd behandeld, maar het is nooit te laat om bij te sturen en te leren uit onze fouten.”

Dr. Guido Nicolaï focust tijdens zijn lezing Pijn is meer dan ‘auw’ op de bestaande richtlijnen over pijnbestrijding en de toepassing van het biopsychosociaal model. Tijdens de tweede sessie zet hij de richtlijnen uit deel één om in de praktijk. Hij vertrekt hierbij vanuit een foute situatie: Hoe kom je tot een verkeerde behandeling? Hoe vermijd je deze fouten in de toekomst? Hoe kan je de situatie bij deze patiënt bijsturen en optimaliseren. Het belang van teamwerk, overleg en het toepassen van de geldende richtlijnen vormen de rode draad doorheen het hele verhaal.

Praktisch

Dr. Guido Nicolaï
Huisarts, verslavingsarts, CRA
27 september 2023
Studiedag Pijnverpleegkundigen
Pijn is meer dan ‘auw’ en Verslaafd in het WZC en erbuiten: is inadequate pijn behandeling gevaarlijk?

Frank Vandenbroucke (67) keerde in 2020 terug naar de politiek omdat gezondheidszorg zijn eerste liefde is. Als minister van Volksgezondheid koppelt Vandenbroucke sindsdien investeringen aan doelmatige hervormingen, precies zodat het zorgpersoneel opnieuw naar waarde wordt geschat, en naar waarde kan worden ingezet.

Dat geldt in de eerste plaats voor het verpleegkundig beroep. Vandenbroucke: “Een brede hervorming is echt nodig om de verpleegkundige zorg klaar te stomen voor de toekomst en om de aantrekkelijkheid van het beroep te verhogen. Zo is het een publiek geheim dat we nood hebben aan vele nieuwe handen, maar er is ook nood aan verschillende verpleegkundige profielen om alle verschillende zorgtaken – gaande van intensieve zorg in een ziekenhuis tot thuisverpleging – in te vullen.”

Duurzaam investeren en hervormen

In de nieuwe zorgladder die Vandenbroucke daarvoor ontwierp in samenspraak met het terrein, moet elk profiel zijn plaats krijgen en zullen de verschillen tussen verpleegkundige profielen – en de manier waarop ze elkaar aanvullen – duidelijker worden. Ook taken en verpleegkundige handelingen worden herbekeken in diezelfde hervorming. Zo bekijkt Vandenbroucke of andere zorgverstrekkers – die deel uitmaken van een gestructureerd zorgteam – verpleegkundige handelingen kunnen stellen binnen een correct juridisch kader. Maar even goed bekijkt hij welke nieuwe taken kunnen worden toebedeeld aan verpleegkundigen.

Vandenbroucke: “De vraag die we vandaag moeten beantwoorden, is hoe we onze zorg op de best mogelijke manier organiseren en ons zorgpersoneel op de best mogelijke manier inzetten, om te verzekeren dat wie over tien jaar zorg nodig heeft, die zorg ook krijgt. Om die fundamentele uitdaging tot een goed einde te brengen, is het niet alleen een kwestie van investeren, maar ook van duurzaam hervormen. Op verschillende fronten tegelijk, en met een visie op de lange termijn.” Over deze verpleegkundige hervorming zal minister Vandenbroucke tekst en uitleg geven tijdens de Week van de Verpleegkundigen.

Praktisch

Dhr. Frank Vandenbroucke
Vice-eersteminister en minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
26 september 2023
Studiedag Thuisverpleegkundigen
Visie en anders durven denken over thuisverpleging

Sinds de coronapandemie zijn infectiepreventie en -beheersing top of mind, toch is deze materie van alle tijden. Denk aan influenza, rsv, tuberculose en multiresistente bacteriën. Recent kwamen daar de apenpokken bij en de WHO riep onlangs op tot meer waakzaamheid rond schimmels en gisten zoals Candida auris en Aspergillus fumigatus. Kennis over infectieziekten en met name de overdracht ervan is dus noodzakelijk bij een brede groep aan zorgverleners. “Verpleegkundigen spelen een belangrijke rol in de preventie van zorggerelateerde infecties”, vertelt prof. dr. Erika Vlieghe. “Verpleegkundigen hebben vaak frequente en nauwe contacten met patiënten en zijn gewend zeer gedisciplineerd en gestructureerd te werken en instructies nauwgezet op te volgen. Hierdoor zijn ze goed gepositioneerd om te waken over het toepassen van deze maatregelen in een ruimer zorgkader. Zowel in de ziekenhuizen als in de thuiszorg en in woonzorgcentra.”

Prof. dr. Vlieghe pleit daarom voor meer aandacht rond infectieziekten in de basisopleiding en voor een duidelijke omkadering op de werkvloer over het waarom van bepaalde maatregelen. “Uitleggen wat en waarom we iets doen, wat de risico’s zijn en hoe instructies wetenschappelijk onderbouwd zijn, helpt om het draagvlak te vergroten. Verpleegkundigen zullen ook sneller en beter anderen kunnen overtuigen als ze zelf voldoende inzicht hebben in het scala van farmaceutische en niet-farmaceutische interventies om infecties te voorkomen. Bijvoorbeeld, over aan het toepassen van handhygiëne, het dragen van beschermingsmaterialen of het isoleren van de infectiebron. Infectiepreventie en -beheersing zijn een gedeelde verantwoordelijkheid.” De focus van de studiedag ligt op nieuwe inzichten en aandachtspunten, op de mogelijke juridische impact van niet-naleving en biedt verpleegkundigen de mogelijkheid zich in het brede domein van infectieziektenbeheersing in- en bij te scholen.

Praktisch

Prof. dr. Erika Vlieghe
Diensthoofd algemene inwendige geneeskunde, infectieziekten en tropische geneeskunde UZA
25 september 2023
Studiedag Infectiebeheersing
Infectieziekten-opleidingen voor verpleegkundigen: wat bestaat er al, en wat hebben we nodig?

Goed feedback geven en ontvangen: hoe doe je dat?

Stijn De Leneer is naast hoofdverpleegkundige in het AZ Sint-Jan in Brugge ook gastdocent aan de VIVES Hogeschool. Zo combineert hij twee passies: zorg en lesgeven. In zijn carrière werkte hij al met teams van 120 tot 25 verpleegkundigen. “Met kleinere teams maakt je meer impact”, zegt Stijn. “In het ziekenhuis geef ik vaak les rond time en team management. Ik vertaal mijn eigen zoektocht en inzichten naar tips en tricks die voor iedereen werken. In dagelijkse, herkenbare situaties, professioneel en privé”, zegt hij.

Mensen zijn gewoontedieren en 95 procent van ons gedrag is onbewust. We zijn vaak bang om iemand aan te spreken, uit angst om de “valse harmonie” die heerst binnen een groep te doorbreken. Maar dat veroorzaakt net frustraties die de verbinding tussen teamleden niet bevordert. “Conflictvermijdend denken werkt conflicten in de hand. Nochtans is het zo belangrijk om je goed en veilig te voelen bij de mensen met wie je samenwerkt. Er is een drempel die mensen ervan weerhoudt om feedback te geven”, zegt Stijn. “Dat zou niet mogen, want open communicatie is de basis voor vertrouwen.”

Stijn werkt op basis van visie, verbinding en vertrouwen. Met veiligheid en feedback als sleutels. “Als er vertrouwen is, durf je het gesprek aan te gaan. Ik wens iedereen ballen aan zijn of haar lijf toe om niet met frustraties te blijven zitten. Als je feedback geeft, doe dat dan op een authentieke manier doet. Wees jezelf en toon je goede intenties. Feedback is een spiegel. Dat inzicht wil ik aanreiken. Zorgkundigen voelen zich vaak minder dan verpleegkundigen. Nochtans zijn ze een belangrijke schakel in de zorg. Geef hen een stem, laat hen een actieve rol opnemen en dat zal de zorgkwaliteit bevorderen.”

An Ravelingien heeft een achtergrond in onderzoek naar (bio-)ethiek. Vandaag is ze beleidscoördinator ethiek en patiëntenbeleving bij AZ Delta. Ze begeleidt het ethisch beleid op verschillende niveaus in het ziekenhuis: dat gaat van casuïstiek over klinische studies tot organisatorische vragen, bijvoorbeeld over AI. Daarnaast zet ze persoonsgerichte zorg hoog op de agenda. Zo is het ziekenhuis gestart met een werkgroep rond toegankelijke zorg voor mensen met een beperking.

“Als zorgverleners hebben we soms maar vluchtig contact met zorgvragers die moeilijk kunnen communiceren en hebben we de neiging om in hun plaats te denken”, vertelt An. “Ik denk nu aan een slechthorende en slechtziende patiënt die heel vaak onrustig was, ook al had die geen cognitieve problemen. Dat kwam omdat de zorgverleners vergaten zichzelf voor te stellen als ze de kamer binnenkwamen. Door die vergetelheid voelde de patiënt zich machteloos en op den duur werd die apathisch tegenover de zorgverleners. Daardoor gingen de zorgverleners vaker in overleg met de moeder, over het hoofd van de patiënt heen, wat het gevoel van machteloosheid nog versterkte. Door meer af te stemmen met de patiënt over wat hij/zij nodig heeft, kunnen we zo’n situatie aanzienlijk verbeteren.”

Voor mensen met een beperking is het soms moeilijk om in hun kracht te staan en beslissingen te nemen. In de lezing geeft An heel wat praktische handvaten mee om moeilijke confrontaties aan te gaan. Praten over levenseinde in de gehandicaptenzorg haalt ze uit de taboesfeer. An oppert vragen die je kan stellen om tot de waarden en behoeften van een zorgvrager te komen en geeft inzichten mee die ook juridisch verankerd zijn.

“Het is een kunst om ook in imperfectie het positieve te vinden”

Vijf jaar geleden kwam Isabelle Gonnissen naar buiten met de campagne ’30 dagen zonder klagen’. Waar het idee vandaan kwam? “Ik reisde veel voor mijn werk en kwam zo in contact met verschillende mensen met elk hun unieke levensverhaal. Een man in Azië op pensioenleeftijd die bleef werken, bijvoorbeeld, want niet werken betekende voor hem simpelweg geen geld. Of een collega in het Verenigd Koninkrijk die het niet kon betalen om zijn beide kinderen te laten studeren. Ik besefte: we hebben het hier toch goed. En daar wou ik iets mee doen. Niemand leeft het perfecte leven. We hebben allemaal onze gegronde redenen om te klagen of ongelukkig te zijn. Toch wil ik mensen aansporen om het goede naar boven te halen, ook in imperfecte situaties.”

Zo kreeg de campagne vorm. Duizenden mensen volgen en doen mee via de website kiespositief.be en de Facebook- en Instagrampagina’s van ’30 dagen zonder klagen’. In 2023 lanceerde Isabelle het initiatief ‘Doe mee en maak een P’: een klein maar krachtig gebaar om te tonen dat je positief gedrag bij de ander herkent. Tijdens de Week van de Verpleegkundigen geeft Isabelle je praktische tips voor een positieve mindset. “We beginnen bij het begin: welke vormen van klagen bestaan er, hoe hard wegen die op ons welzijn en wat kunnen we eraan doen? Ik geef tastbare handvaten mee om de switch te maken naar een gelukkiger leven. De lezing is een echte motivatieboost, met veel interactie. Het is een eer om voor verpleegkundigen te mogen spreken. Vroeg of laat hebben we allemaal iemand nodig die voor ons zorgt. Ik wil hen bedanken in naam van de hele maatschappij en inspireren om positief in het leven en in hun job te staan.”

Al meer dan tien jaar presenteert Friedl’ Lesage elke zondagmiddag van 11 tot 13u live het praatprogramma Touché op Radio 1. Daarin spreekt ze met een veelzeggende gast over alles wat je kan raken in het leven. Verhalen over gezondheid, ziekte en levenseindezorg komen geregeld aan bod. Zo kwam Stijn De Paepe vier weken voor zijn overlijden vertellen hoe hij afscheid nam van de wereld rond hem. Of denk aan Tore Sercu, een twintiger die gediagnosticeerd werd met een zeldzame kanker, of Dirk De Wachter, die open vertelde over darmkanker. “In zulke gesprekken vinden de luisteraars veel steun”, zegt Friedl’. “Zeker als je zelf door een moeilijke periode gaat of iemand kent die iets gelijkaardigs meemaakt. Geen enkel leven is een stilstaand feit. De persoonlijke getuigenissen geven een breed beeld van wat een mens zoal kan meemaken.”

In de lezing tijdens de Week van de Verpleegkundigen vertelt Friedl’ hoe haar interviews tot stand komen en wat het teweegbrengt om deze gevoelige onderwerpen op de radio te brengen. “Praten helpt. Ook voor zorgverleners. Ik heb veel vertrouwen in ons zorgend personeel. Toch kan iedereen die geconfronteerd wordt met ziekte en lijden eens vastlopen. Soms weet je niet meer wat te zeggen. Ik geef steeds de raad: blijf jezelf. Als zorgverlener ben je ook maar een mens met vragen en twijfels. Dat mag. Het voornaamste is: verlies jezelf niet in het handelen en blijf communiceren. Met woorden, maar ook met je blik en houding kan je nabijheid tonen. En durf je ook eens kwetsbaar opstellen. Zo komen we dichter tot elkaar.”

Koen Kas wordt wel eens een ‘healthcare futurist’ genoemd, maar dat weerlegt hij meteen. “Nee, ik kan de toekomst niet voorspellen. Ik geloof wel dat we een nieuwe realiteit kunnen creëren: een wereld waarin je niet meer ziek wordt.” In zijn eerste boek ‘Sick no more’ beschrijft Koen hoe we van reactieve ziekenzorg overgaan naar proactieve gezondheidszorg. “Denk aan Angelina Jolie, die preventief een dubbele borstamputatie onderging en haar eierstokken liet verwijderen om kanker te voorkomen. Een ander voorbeeld is spraaktechnologie, die ons toelaat twee jaar vroeger de ziekte van Parkinson op te sporen. En met AI kunnen we voorspellen hoe een volgend coronavirus er zou kunnen uitzien. Door technologie komen we dichter bij de patiënt en kunnen we iets ondernemen voordat men ziek wordt.”

Met zijn organisatie Healthskouts brengt Koen in kaart welke technologieën al bestaan en waar opportuniteiten liggen voor eHealth. “Met de methodologie ‘delight thinking’ is het mogelijk een nieuwe toekomst te creëren, niet alleen te voorspellen. Ik zie technologie als een middel voor verpleegkundigen om betere en rijkere zorgverleners te worden. Ik toon hoe we creatiever, sneller en juister patiënten kunnen inschatten, behandelen en triëren dankzij data. Niet alleen voor chronische aandoeningen, maar ook in acute gevallen. Aan het einde van de lezing heeft iedere verpleegkundige minstens drie toepassingen gezien die hij of zij wil meenemen naar hun werkomgeving.”

Infectieziekten zijn terug van nooit weggeweest. De afgelopen jaren hebben we meer dan ooit beseft welke belangrijke rol verpleegkundigen spelen. Prof. dr. Erika Vlieghe stelt vast dat we meer profielen nodig zullen hebben die gebeten zijn door infectieziekten. In haar lezing legt ze de nadruk op de variatie en de schoonheid van de job.

Infectieverpleegkundigen hebben een specifieke en intensieve rol, die ontzettend boeiend en noodzakelijk is. Ze weten hoe ze moeten omgaan met de implicaties voor patiëntenzorg en welke bescherming ze zelf nodig hebben voor een optimale en veilige zorg. “Het is belangrijk dat we op korte termijn jonge mensen warm maken voor de zorg, voor verpleegkunde en ook voor zulke gespecialiseerde functies”, zegt Erika.

Er werden al enkele stappen in de goede richting gezet, zoals een betere verloning. Ook de hiërarchie binnen het ziekenhuis wordt gaandeweg weggewerkt. “Als arts streef ik ernaar om samen te werken als volwaardige partners”, vertelt Erika. “Door elk een deel van de patiëntenzorg op te nemen werken we complementair. We zijn geëvolueerd naar een situatie waarin ieder zijn rol heeft en eigen verantwoordelijkheid draagt.”

Toch ziet Erika nog mogelijkheden. “We moeten starten aan de basis. De laatste jaren klinkt de roep van STEM erg luid in het secundair onderwijs. De stem van de zorgberoepen klinkt jammer genoeg niet zo luid. Het is tijd om jongeren meer in contact te brengen met de job en te tonen hoeveel voldoening het werk geeft. Verpleegkunde wordt ten onrechte niet overwogen als toekomstplan omdat mensen het niet genoeg kennen en misverstanden en negatieve stereotypen de ronde doen.”

“De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat verpleegkundigen de ruggengraat zijn van het zorgsysteem. Het is goed dat de Week verpleegkundigen in het middelpunt zet en de variatie toont van wat het is om anno 2022 een verpleegkundige te zijn. Het is een eer om hier mijn visie te mogen delen.”