Week van de Verpleegkundige

Zelfleiderschap is van onschatbaar belang om met de complexiteit van de zorg om te gaan, waarbij een gebrek aan autonomie en een hoge werkdruk spelen. Prof. dr. Erik Franck ontwikkelde een vierledig advies dat je hier en nu kan toepassen om je doelen op lange termijn te behalen.

In zijn boek Als je niets verandert, verandert er niets schetst verpleegkundige en klinisch psycholoog Erik Franck een model van zelfleiderschap. Dat model bouwt op vier concepten, of accurater, transformaties. “Die term is bewust gekozen”, verklaart Erik. “Zoals een rups transformeert in een vlinder, moet ook bij ons verandering komen van binnenuit. Je moet het voldoende voelen om vanuit jezelf te veranderen.”

De eerste transformatie is zelfkennis. Daarbij gaat het onder meer over het herkennen van de signalen die je lichaam afgeeft bij stress. Erik: “Specifiek in de zorg is ook zelfkennis over de professionele rolidentiteit belangrijk: waarom doe je wat je doet en welke impact wil je genereren?” Vervolgens komt zelfbewustzijn: begrijpen hoe je omgaat met triggers uit de omgeving. “Veel verpleegkundigen zijn pleasers die zichzelf durven te verliezen in de zorg voor anderen.” De oplossing is zelfcontrole, de derde transformatie. Volgens Erik is zelfcontrole als een spier die je kan trainen. Ten slotte speelt zelfcompassie een rol: met de nodige mildheid kijken naar het eigen leerproces.

De lezing omvat een theoretisch luik en pragmatisch deel. Aan de hand van reflectievragen nemen verpleegkundigen concrete handvaten mee naar huis. “In de eerste plaats hoop ik mensen te inspireren, maar ook ik zal iets meenemen van de Week”, zegt Erik. “De Week is het uitgelezen moment om mensen te ontmoeten en verhalen te horen, zodat we het onderzoek en de dienstverlening nog beter kunnen afstemmen op wat er speelt in de sector.”

Het mag duidelijk zijn: de werkdruk voor verpleegkundigen ligt hoog. Aangezien verpleegkundigen inherent gevers zijn, vergeten ze soms zichzelf te helpen. Door anders in het werk te gaan staan, houden verpleegkundigen de job langer vol en wordt de uitstroom beperkt. Door inzicht te geven in je talenten en groeipunten maakt loopbaanbegeleiding het mogelijk je loopbaangeluk terug te vinden.

Coach en trainer Filip Bauwens ziet hoe zowel jonge als oudere verpleegkundigen het beroep verlaten. Ervaren verpleegkundigen voelen de fysieke repercussies van een belastende carrière en jongeren durven sneller hun grenzen aan te geven. “De jongere generatie is er beter in geworden om sneller hun noden aan te voelen”, observeert Filip. “Ouderen draaien vaak al een tijd mee en voelen niet meer hoe ze voortdurend over hun grenzen gaan. Beide groepen willen we de nodige tools en communicatiestrategieën aanreiken om hiermee om te gaan.”

Het idee heerst dat veel verpleegkundigen het beroep willen verlaten. Toch merkt Filip ook een andere tendens in zijn praktijk. “Heel wat mensen komen bij ons omdat ze willen weten hoe ze langer als verpleegkundige kunnen functioneren. Omdat ze een passie hebben voor de zorg, maar tegelijk voelen dat het zo niet verder kan. Als coach werken we steeds op maat van de cliënt in individuele begeleiding zodat die weer het klavertjevier van loopbaangeluk mag ontdekken. De vraag die we daarbij stellen is: hoe kunnen we anders in de job staan?”

“De Week is altijd interessant om verpleegkundigen en leidinggevenden te ontmoeten en te horen wat de ervaringen en problematieken zijn”, zegt Filip. De stand van NextStep coaching kan je er elke dag bezoeken. Verpleegkundigen mogen zich verwachten aan een openhartig gesprek over de problemen waar zij of collega’s op de werkvloer tegenaan lopen. Daarnaast geven Filip en het NextStep-team toelichting bij de mogelijke trainingen en legt hij graag uit hoe je aan de slag kan met loopbaancheques.

Ook op spoed en intensieve zorg is de personeelsschaarste voelbaar. Om hierop een antwoord te bieden analyseerde Karel Op de Beeck, verpleegkundig manager bij het UZ Leuven, hoe deze afdelingen andere profielen konden aantrekken om de werkdruk van de verpleegkundigen te verlagen. Dit leidde tot een succesvolle zorgdifferentiatie.

“De kritieke diensten zijn een hoogtechnologische omgeving. Verpleegkundigen voeren voornamelijk verpleegkundige handelingen uit. Hun basisopdracht bestaat uit observatie, klinisch redeneren en handelen, …”, stelt Karel Op de Beeck. “Door het nijpend personeelstekort zochten we alternatieve oplossingen om gevaarlijke situaties te vermijden. We stelden ons de vraag of alle verpleegkundige handelingen door ICU- of spoedverpleegkundigen met banaba-niveau moeten uitgevoerd worden.”

Op de diensten intensieve zorg startte het UZ Leuven met duo-verpleegkundigen van een HBO5-niveau. Zij ondersteunen de andere verpleegkundigen en verstrekken hygiënische zorg, maar ook verpleegtechnische handelingen, zoals wondzorg, afnemen van bloedgassen, courante drips vervangen of aspireren. “Al verwachten we niet dat zij er de interpretatie van doen. Ze zijn aansprakelijk voor hun verpleegtechnische handelingen, maar de vaste verpleegkundige draagt de eindverantwoordelijkheid. Die opstelling werkt zeer goed.” Door dit succes bekijkt Karel hoe dit ook in andere domeinen relevant is.

Zo werden op spoed zorgkundigen ingeschakeld om bepaalde taken over te nemen. Een binnenkomende patiënt doorloopt een traject van de wachtzaal naar de diagnostische zone en van daaruit naar de observatie- en behandelingszone. Hij moet dus van de ene locatie naar de andere verplaatst worden. “Dat vervoer, het verbedden, het klaarmaken voor de zorg en het toedienen van kleine zorgen kunnen deze profielen perfect uitvoeren. Dit biedt een enorme meerwaarde voor onze spoedverpleegkundigen die zich kunnen focussen op hun opdracht. Het resulteert ook in tijdwinst en in zorg voor niet-medische noden. Door deze functiedifferentiatie op de verschillende diensten blijft de werkload meer beheersbaar en garanderen we een veilige, kwaliteitsvolle zorg.”

Omgaan met een zorgvrager in de ouderenzorg is geen evidentie wanneer de oudere problematisch gedrag vertoont of te kampen heeft met negatieve gedachten en gevoelens. In hun nieuw boek ‘Deskundig begeleiden van ouderen‘ reiken klinisch ouderenpsycholoog Luc Van de Ven en klinisch neuropsycholoog en systeemtherapeut Lies Van Assche van het UPC KU Leuven concrete handvaten aan om als zorgverlener met deze complexe situaties om te gaan.

Werken met ouderen die dankbaar, vriendelijk en vlot zijn, is volgens klinisch ouderenpsycholoog Luc Van de Ven geen kunst. Het wordt een heel ander verhaal wanneer de oudere uitdagend of problematisch gedrag vertoont. “Denk bijvoorbeeld aan omgaan met verdriet, rouw, depressie, angst, gedrags- en psychologische symptomen bij dementie, problematische communicatie met de familie of met grensoverschrijdend gedrag”, legt Luc uit. “Voor vele verpleeg- en zorgkundigen blijft dit een uitdaging. In ons boek ‘Deskundig begeleiden van ouderen‘ zetten mijn collega Lies Van Assche en ikzelf een tiental uitdagingen uiteen en geven we concrete tips en informatie waarop de hulpverlener zich kan baseren om hier deskundig mee om te gaan.”

“We willen zorgverleners leren maximaal hun zorgvragers te benaderen, met behoud van afstand. Zowel fysiek als mentaal. Hiervoor reiken we verschillende kennispijlers aan: de individuele levensloop begrijpen, algemene kennis van de ouderenpsychologie en -psychiatrie en weet hebben van de levenswijze in de periode dat de zorgvragers jong waren.” Het boek is zeer toegankelijk opgezet en bevat een e-learningmodule. Hierin zijn voor elk hoofdstuk een samenvatting en een aantal oefeningen uitgewerkt, om in teamverband uit te voeren. Het kan worden toegepast in ziekenhuizen, in woonzorgcentra en in de thuiszorg. Voor verantwoordelijken, zoals een hoofdverpleegkundige, biedt het boek handvaten om in de praktijk aan de slag te gaan met bepaalde situaties en hierdoor een nieuwe aanpak introduceren op de werkvloer.

Momenteel heeft naar schatting een op tien van de volwassen Belgen diabetes. En dat aantal blijft toenemen. Daarom informeert, connecteert en mobiliseert de Diabetes Liga iedereen die geconfronteerd wordt met de ziekte. Ook verpleegkundigen kunnen het verschil maken door in te zetten op preventie en vroegdetectie.

“Kijken we naar de cijfers, dan wordt duidelijk hoe belangrijk preventie is bij diabetes type 2”, stelt Sabine Verstraete, projectcoördinator bij de Diabetes Liga. De cijfers liegen er niet om. Een op tien van de volwassen Belgen heeft diabetes. Voor meer dan 90 procent van deze personen gaat het om diabetes type 2. Naar schatting hebben daarnaast 25 tot 30 procent van de Vlaamse 45-plussers, oftewel 700.000 Vlamingen, een duidelijk verhoogd risico om op termijn diabetes type 2 te ontwikkelen. “Het goede nieuws is dat we de risicofactoren voor diabetes type 2 kennen en dat we aan sommige risicofactoren iets kunnen doen: ongezonde voeding, weinig lichaamsbeweging, roken, … In de helft van de gevallen kunnen we de evolutie naar diabetes type 2 afremmen door een gezonde levensstijl.”

De Diabetes Liga wil hierop inzetten en heeft met de Vlaamse Overheid een beheersovereenkomst waarin ze materialen en projecten uitwerkt om preventie in Vlaanderen vorm te geven. Daaruit ontstonden onder meer de projecten Zoet Zwanger en HALT2Diabetes. In de preventie en vroegdetectie van diabetes type 2 spelen alle zorgverleners een belangrijke rol. “Thuisverpleegkundigen komen bijvoorbeeld geregeld in contact met mensen die minder mobiel zijn of tot de kwetsbare doelgroep behoren”, vertelt Sabine. In de lezing wil ze verpleegkundigen informeren en handvaten meegeven. “Verpleegkundigen zijn zeker in staat zorgvragers met een verhoogd risico te screenen. We willen verpleegkundigen motiveren om zorgvragers te sensibiliseren en zo hun steentje bij te dragen om de evolutie van diabetes type 2 af te remmen.”

Stijn Vanheule is professor klinische psychologie en psychoanalyse aan Universiteit Gent en bestuurder van PsychoseNet België. In die organisatie werkt hij met professionals, families en patiënten rond een boodschap van hoop en herstel bij psychose. Een boodschap die hij weinig terugvindt in de beschikbare literatuur. En dus ging hij zelf aan de slag. In zijn boek Waarom een psychose niet zo gek is biedt hij vanuit zijn eigen ervaring en kennis een toegankelijk en begrijpelijk alternatief.

De nood aan dit boek is al snel duidelijk, want ook onder zorgverleners zijn er nog veel misvattingen rond psychoses. “Onder meer erfelijkheid en psychosociale factoren worden vaak als oorzaak van een psychose aangeduid”, zegt professor Vanheule. “Toch merken we dat een psychose zich vaak voordoet op grote kantelmomenten in het leven. Iemand die afstudeert, iemand die voor het eerst ouder wordt, … Daar zijn vaak sterke emoties, diepe angsten en chaos aan gekoppeld. Bij een psychose verlies je het bindende verhaal en treedt een bewustzijnsverstoring op.”

Daarnaast wil de auteur ook de boodschap meegeven dat herstel mogelijk is. De kwetsbaarheid blijft wel en er bestaat geen wonderbehandeling. “Het stigma is dat mensen met psychoses gevaarlijke personen zijn, dat ze niet betrouwbaar zijn en geen ziekte-inzicht hebben. Dat maakt dat ze zich niet begrepen voelen en in een soort selffulfilling prophecy terechtkomen waarbij hun grip op de realiteit moeilijk terug vinden. Ook als verpleegkundige kan je je blik en de zorg voor mensen met psychoses veranderen. Benader hen op een rustige manier, spreek niet op een infantiele manier en betrek de persoon bij beslissingen. Heldere communicatie is zeer belangrijk om het angstgevoel te verminderen. Ga ook niet in discussie, maar zoek een connectie en luister naar wat ze te vertellen hebben. Oprecht hun bezorgdheden opnemen kan al een eerste stap naar herstel zijn.”

Dit jaar wordt binnen het Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen een leiderschapsprogramma opgestart: “I lead @WGK”. Daarin worden leidinggevenden op alle niveaus versterkt in hun coördinerende en verbindende rol. Hr-directeur Geert Van Kerckhove geeft tekst en uitleg tijdens de Week van de verpleegkundigen. Hij nodigt een operationeel leidinggevende uit om het verhaal te vertellen vanuit de praktijk, maar eerst komt het theoretische kader aan bod.

Het leiderschapsprogramma is opgebouwd rond twee principes: accountability en zelfreflectie. “Accountability is tweeledig”, legt Geert uit. “Als leidinggevende neem je verantwoordelijkheid op en moet je verantwoording afleggen.” Centraal daarbij staat de betrokkenheid bij de medewerkers versterken, zodat iedereen zijn of haar competenties ten volle kan inzetten. “Daarnaast is zelfreflectie van groot belang: kijken naar en vanuit jouw eigen rol en functioneren binnen de organisatie.” Leidinggevenden worden zich daardoor bewust van de impact die ze hebben op anderen enerzijds, en van de impact die anderen hebben op hun eigen gedrag anderzijds. Het is een bewuste investering in de eigen persoonlijke ontwikkeling.

Verschillende directieleden en managers volgen al een individueel coachingstraject. In de zomer wordt ook het middenkader stapsgewijs ingeleid in de oefening. “Leiderschap moet verweven zijn in de cultuur”, stelt Geert. “Dat bewerkstelligen we door het goede voorbeeld te geven.” Het traject vertrekt vanuit drie uitgangspunten: richting geven in een steeds veranderende context, verbinding brengen op de werkvloer over generaties heen en toekomstgericht kijken. “Die uitgangspunten zijn sterk met elkaar verweven. De zorg verandert elke dag, in die context houdt de leidinggevende de blik op de toekomst en brengt medewerkers samen.”

Praktisch

Geert Van Kerckhove

Directeur HR & Regionale Administratie Wit-Gele Kruis West-Vlaanderen

Schrijf je in voor de studiedag Hoofdverpleegkundigen – 6 oktober 2022

Tijdens de Week van de Verpleegkundigen vindt in Oostende ook de tweejaarlijkse meeting van de PNAE (Paediatric Nursing Associations of Europe) plaats. Tijdens deze twee dagen verzamelen de PNAE vertegenwoordigers van de Europese landen in het Kursaal. Katrin De Winter en Karen Vansteenkiste zijn de mandatarissen voor het NVKVV en leiden dit mee in goede banen.

Het NVKVV nam de kans om deze meeting te integreren in de Week van de Verpleegkundigen. Tijdens een halve congresdag worden drie sprekers uitgenodigd die recent onderzoek toelichten of ervaringen delen. Er is geen concreet dagthema, maar Katrin De Winter en Karen Vansteenkiste willen wel graag het Belgische aanbod aan opleidingen in kinderverpleegkunde in de kijker zetten. De andere helft van de congresdag wordt ingevuld met een bezoek aan een zorginstelling voor kinderen.

Position statements

Daarnaast neemt de meeting zelf een volledige dag in beslag. Dan worden onder meer onze position statements besproken. “Vanuit best practices en de evidentie werken we samen toe naar een minimumstandaard voor Europa”, licht Karen toe. “Daarin formuleren we aanbevelingen op het vlak van bestaffing, onderwijs, covid, palliatieve zorg, … die we kunnen uitdragen naar het beleid in ieder land. Net omdat we de krachten over heel Europa bundelen vergroten we onze impact.”

De kruisbestuiving tussen PNAE en de andere verpleegkundigen aanwezig op de Week kan interessante inzichten opleveren. “Er zijn veel linken tussen de verschillende zorgdomeinen, ook internationaal”, zegt Katrin nog. “Bij PNAE is iedereen een vrijwilliger die de nood aan internationaal overleg voelt en waardeert. De lezingen zijn dan ook toegankelijk voor iedereen die eens mee Europa-breed wil kijken.”

De PNAE Meeting vindt plaats op 4 en 5 oktober 2022 in het Kursaal Oostende. Je raadpleegt het aanbod lezingen op pnae.eu.

De definitie van huidhonger is een gebrek aan affectieve aanraking. Dat verlangen naar aanraking is breder dan erotische of seksuele aanraking. Ook een schouderklopje of een hand vastnemen kan het verschil maken. Als gerontoloog doet Els Messelis onderzoek naar ouder worden. Al 35 jaar is ze begaan met de thematiek intimiteit bij deze groep.

Els Messelis gaat geregeld in gesprek met ouderen en verzamelde levensverhalen in haar recentste boek Aanraking in tijden van huidhonger. “In 2018 voerde ik een aangrijpend gesprek met een bewoonster van een woonzorgcentrum. Ze snakte naar intimiteit en aanraking, zozeer dat ze hoopte van de zorgverleners eens een knuffel te krijgen. We sloten elkaar in de armen en op dat moment wist ik dat ik meer moest doen met dit onderwerp”, vertelt Els. Na de verwerking van persoonlijke en professionele levensverhalen in haar boek ging Els op zoek in beroepscodes en onderwijsprogramma’s. “Daarin vond ik heel wat terug over ongewenste intimiteiten. Een belangrijk punt, maar wordt het ook niet eens tijd om te spreken over gewenste intimiteiten? Als we iets geleerd hebben uit deze pandemie, is het dat intimiteit en aanraking basisbehoeften zijn voor jong en oud.”

De rode draad in de gesprekken over intimiteit is consent. “Ook wanneer we spreken over positieve aanrakingen, letten we erop dat die niet ongevraagd gebeuren. Iedereen moet in staat zijn hun persoonlijke en professionele grenzen te bewaken”, stelt Els. Ze werkt met methodieken, zoals de reflectiecirkel van Korthagen, die praktische handvaten bieden voor de complexe realiteit. Tijdens de lezing gaat Els doelgericht aan de slag met die methodieken. Hoe kunnen verpleegkundigen omgaan met de drang naar aanraking van zorgvragers, en hoe gaan ze om met hun eigen huidhonger? “Samen zoeken we het evenwicht tussen maximale betrokkenheid en professionele afstand.”

Michaël Sels werkt als hoofddiëtist in het UZA, is chef op njam! en auteur van twee succesvolle kookboeken. In zijn lezing biedt hij praktische handvaten voor verpleegkundigen die in nachtshiften of onregelmatige uurroosters werken en toch gezond willen eten. “Mijn filosofie om Lekker Lang te Leven combineert de theorie en de praktijk. Vanuit mijn werk als diëtist bekijk ik de wetenschap: welke voedingsstoffen hebben welk effect op ons. Vervolgens zet ik die kennis om in de praktijk. Ik wil mensen inspireren met gezonde en lekkere recepten, die niet al te veel moeite kosten.”

Heb jij je al afgevraagd wat die extra kop koffie tijdens de nachtdienst met je doet? Weet je wat het effect van snelle suikers is op je lichaam? Michaël leert je hoe je goed voorbereid aan de nachtdienst begint, maar ook hoe je bijvoorbeeld je boodschappenlijstje opstelt voor een onregelmatige week. Je krijgt de theoretische kennis mee en heel wat praktische tips. “’s Nachts functioneren we nu eenmaal anders dan overdag. Je bent wakker wanneer iedereen slaapt en wanneer er geen zonlicht is. In een wisselende routine werken bepaalde hormonen en de enzymen die signalen geven over verzadiging niet meer op dezelfde manier als bij andere mensen.” Tijdens de lezing is er ook voldoende ruimte voor interactie: “We zijn tenslotte allemaal ervaringsdeskundigen voeding.”