Week van de Verpleegkundige

Ann Peuteman werkt als journaliste bij Knack. Daarnaast verdiept ze zich al jaren in het leven en de rechten van ouderen. In 2019 verscheen haar veelgeprezen boek Grijsgedraaid. Waarom we bang moeten zijn om oud te worden. In 2020 volgde Verplant. Waarom het heerlijk wonen kan zijn in het woonzorgcentrums. Haar derde boek, Oudstrijders. Leren van rebellen op leeftijd, verschijnt in het najaar van 2022 samen met de gelijknamige documentaire.

Ann kaart aan hoe we als maatschappij oudere mensen alles uit handen nemen wat het leven leuk maakt. Ouder worden, of zelfs het verhuizen naar een woonzorgcentrum, hoeft niet het einde te betekenen van de autonomie over een zinvol leven. “Daarbij is cruciaal dat we afstappen van het idee dat alle tachtigplussers één groot blok vormen en amper van elkaar te onderscheiden vallen. Niet alle tachtigers zijn hetzelfde, ze hebben niet allemaal dezelfde noden of wensen. Net zoals niet alle vijftigers of twintigers hetzelfde zijn. Toch hebben we al te vaak de neiging om één oplossing voor al die mensen naar voren te schuiven.”

Als onderzoeker gaat Ann het gesprek aan met de ouderen, en sommigen van hen zijn doorheen de tijd vrienden geworden. “Ik wil een klankbord zijn voor hun zorgen, klachten en ongerustheden. Tijdens mijn lezingen en bijscholingen fungeer ik als een doorgeefluik.” Ann heeft daardoor erg veel aandacht voor de noden van ouderen die verder gaan dan het fysieke. Volgens haar zijn we te snel tevreden wanneer het over onze ouderen gaat. “’Ze worden toch goed verzorgd’, hoor je dan. Daarmee bedoelen mensen: ze zijn gewassen, aangekleed, verzorgd en gevoed. Dat is natuurlijk een noodzakelijk begin, maar het is niet waar mensen gelukkig van worden.  Ik geloof dat we met hele kleine veranderingen een wereld van verschil kunnen maken in het leven van ouderen. We moeten er enkel voor openstaan om die opportuniteiten te zien en erop vertrouwen dat ouderen ook zelf de touwtjes in handen kunnen houden.”

Een jaar om niet snel te vergeten, tenminste voor Pamela Pauwels van het woonzorgcentrum De Maretak uit Halle. De onderscheiding van Parel van de Verpleegkunde 2021 was een aangename verrassing voor de adjunct-hoofdverpleegkundige. “Het is een mooie bekroning voor mijn werk”, vertelt ze.

Met amper 24 jaar is Pamela zeker een van de jongste adjunct-hoofdverpleegkundigen in België. Een functie die ze met een beetje toeval en vooral door haar toewijding aangeboden kreeg. “Tijdens de coronacrisis zijn een aantal mensen uitgevallen. Zo kwam de vraag om adjunct-hoofdverpleegkundige te worden. Over dat aanbod moest ik niet lang nadenken”, vertelt Pamela. Ze startte haar jonge carrière als jobstudente bij Seniorie De Maretak. Een paar maanden later kreeg ze een contract aangeboden. Dat was in juli 2019. Net iets meer dan 2 jaar later werd ze verkozen tot Parel van de Verpleegkunde. Een welgekomen erkenning voor het harde werk tijdens de pandemie.

Administratief en organisatorisch talent

Toen Pamela bij De Maretak begon, kreeg ze al snel administratieve taken bovenop de zorgtaken toegewezen. Iets wat ze met veel enthousiasme opnam. “Daarin onderscheid ik me allicht van mijn collega’s. Ik denk dat ik ook snel nieuwe zaken oppik en ik kan goed overweg met technologie”, zegt ze bescheiden. Zo staat ze onder andere in voor de dagplanning van de collega’s, het bestellen van medicatie en andere praktische zaken. Ze begint haar dag steeds met haar zorgtaken en eens die zijn afgehandeld, neemt ze de administratie onder handen.

Haar collega’s omschrijven haar als een aangename persoonlijkheid met een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een goed gevoel voor humor. Pamela: “Het is bijzonder fijn om deze erkenning te krijgen. Al heb ik dit niet alleen gedaan. Als ik kijk waar ik vandaag sta, dan heb ik veel te danken aan mijn collega’s en ook aan de bewoners. Door hen ben ik echt gegroeid in mijn job. Ons team functioneert goed en dat maakt de job zoveel aangenamer.”

Pamela wil graag dat meer collega’s op de hoogte zijn van de administratie. “Zo zijn we niet afhankelijk van een paar enkelingen die dit onder de knie hebben”, legt ze uit. Verder wil ze graag een goede implementatie van het protocol rond wondzorg realiseren en heeft ze de implementatie van een nieuw computersysteem in het verschiet. Genoeg kansen om haar administratief en organisatorisch talent in de verf te zetten.

De palliatieve eenheid van het AZ Turnhout is een kleine, huiselijk ingerichte afdeling met een zeer hecht team. Een multidisciplinair team met o.a. 6 artsen, achttien verpleegkundigen en een dertigtal vrijwilligers zet zich elke dag opnieuw met hart en ziel in voor de personen die er verblijven. Dirk Caers maakt als enige man deel uit van dat team en mocht volgens zijn collega’s wel eens in de bloemetjes gezet worden.

Dirk is een zeer rustig en bescheiden man, maar daarin schuilt volgens zijn collega’s net zijn grote kracht. Met tien mensen uit het team zakte hij af naar de Week van de Verpleegkundigen om er in groep de prijs van Parel van een Verpleegkundige 2021 in ontvangst te nemen. “Want ik ben slechts een schakel”, zegt Dirk. “Eigenlijk verdient het hele team dit. En dan in het bijzonder Relinda van Hout. Zij is onze echte parel, die binnenkort met pensioen gaat.”

Rust, vertrouwen en extraatjes

Toevallig was het ook collega Relinda die de brief schreef om Dirk te nomineren voor de Parel van 2021. “Hij werkt vanuit de kernwaarden BIOS: betrokken, inlevend, ondernemend en samenwerkend. Zijn expertise vult hij aan met de nodige bijscholingen en zijn werk is doorweven met een filosofische inslag, ethische reflectie en juridische kennis”, schreef Relinda. “Hij straalt rust en vertrouwen uit en je kan hem alles vragen over wijzigingen en richtlijnen, medicatie en bijwerkingen, weerbarstige symptomen, …”

Daarnaast wordt Dirk ook gewaardeerd voor de minder zichtbare, maar daarom niet minder belangrijke aspecten van het werk zoals de samenwerking met de  vrijwilligers en de zorg voor familieleden. Een babbeltje doen met de kleine bezoekertjes, het zoeken naar mogelijkheden om een laatste wens in vervulling te doen gaan alsook een persoonlijke tekst schrijven naar de familie wanneer een patiënt sterft zijn voor hem minstens even waardevol als het bedside werk.

Zijn collega’s mogen Dirk dan wel een natuurtalent in de palliatieve zorg noemen, je voelt meteen dat hij omringd is door een ongelofelijk warm team dat zeer sterk aan elkaar hangt. “Nieuwe collega’s voelen zich dan ook snel thuis”, zegt diensthoofd Saara Winters. “We staan altijd klaar voor elkaar. Vaak denken mensen dat de palliatieve eenheid een triestige dienst is. Niets is minder waar. Hier wordt veel gelachen en intens geleefd. Alleen zo blijft de balans in evenwicht.”

Onze tijdsgeest wordt gekenmerkt door een onbedwingbare drang naar efficiëntie en groei. Voor maart 2020 stond onze manier van leven en ons zorgsysteem al zwaar onder druk. COVID-19 accentueerde de pijnpunten van dit model op een genadeloze manier. Welke weg slaan we in na corona? Tijdens de studiedag Ethiek geeft Luc Van Gorp, voorzitter van CM en auteur van ‘Mensenmaat. Een pleidooi voor imperfectie’, zijn visie op de feiten.

“De druk op de samenleving, de mensen en het zorgsysteem neemt alsmaar toe”, vertelt Luc Van Gorp. “Dat was al zo voor de pandemie. Corona heeft dit alleen nog maar versterkt. Ik moet het cijfer van het aantal langdurig zieken continue bijstellen. Zo’n 15 procent van de actieve bevolking zit al meer dan een jaar thuis. En de vraag die we hen stellen is: ‘wanneer gaan jullie weer aan de slag?’ Terwijl deze mensen net veel tijd en rust nodig hebben om te herstellen.” Voor de CM-voorzitter vat dit de essentie van ons systeem samen. Falen is geen optie, de drang naar perfectie te groot. Zij die niet meekunnen, proberen we op te lappen of plaatsen we op een zijspoor. Vandaar dat hij de coronacrisis ook als een opportuniteit beschouwt. “Het is de crisis van het oude systeem. Een gevolg van onze globalisering en onze behoefte om lineair alsmaar verder te gaan in het leven. De pandemie drukte de pauzeknop in, maar voor hoelang?”

Nood aan een bewuste aanpak

Ook in de zorgsector, waar de zorgvraag de laatste jaren alleen maar toeneemt en de ondersteuning, zoals het aantal zorgverleners, niet evenredig evolueert, is de nood aan reflectie hoog. “Onze geneeskunde volgt dat lineaire denken. We verlengen het leven, dienen zorg toe, maar vragen ons te weinig af waarom we dat doen. Kijk maar naar de toestand waarin sommige ouderen in een woonzorgcentrum zitten. En niet alleen in die context, denk aan welvaartziektes, zoals diabetes, hartfalen en bepaalde kankers. Waarom zit ons eten vol suiker? Waarom duwen we onszelf in die ratrace? We weigeren het probleem aan de bron aan te pakken. We laten mensen roken, terwijl we weten dat het ongezond is, en zetten daar meer pneumologen tegenover. Het is absurd.”

De vraag die zich opdringt, is hoe lang we zo verder gaan. En ook of de pandemie een kantelpunt is. “Cruciaal om de zorg te verstrekken is de authentieke connectie tussen de zorgvrager en de zorgverlener. Als die er niet is, kan je niet spreken van zorg. De menselijke verbinding is essentieel in het mens-zijn. Dat heeft de pandemie ons wel duidelijk gemaakt. Om daartoe te komen heb je als zorgverlener tijd en ruimte nodig. Ik geloof dat dit besef bij meer mensen is doorgedrongen nu.”

Ondanks de vele vragen heeft Van Gorp hoop. “Ik zie al transformaties, zoals nu met de meerjarenbegroting bij het RIZIV. Daar durven we ons afvragen of iets werkelijk bijdraagt tot meer gezondheid. De druk op onze samenleving neemt niet af. Op een bepaald moment wordt dat onhoudbaar en staat de mens op om het een halt toe te roepen. Voor mij is de vraag dus niet of we iets geleerd hebben van de coronacrisis, maar wel wanneer de revolutie zal plaatsvinden.”

Praktische info

Dinsdag 28 september 2021
Studiedag Ethiek
Luc Van Gorp – Mensenmaat – Een pleidooi voor imperfectie

Schrijf je nu in!

In een notendop is dit de vraag waar Lieven De Maesschalck, zorginnovatiemanager bij de Thomas More-hogeschool, samen met een Belgisch onderzoeksteam een antwoord op wil bieden. Begin september bespreken ze hun bevindingen met het RIZIV. Op basis daarvan bepalen ze of de terugbetaling van deze therapie in de thuisverpleegkunde realiseerbaar is of niet.

Om te beslissen of een therapie al dan niet wordt terugbetaald, vraagt het RIZIV aan een team van onafhankelijke onderzoekers om een wetenschappelijke studie uit te voeren. Als zorginnovatiemanager met een achtergrond in de verpleegkunde bleek Lieven De Maesschalck de geknipte persoon om dit team aan te sturen. “De studie is opgezet met een multidisciplinaire groep over beide landsdelen heen”, legt Lieven uit. “We bekijken of en hoe wondzorg via negatieve druktherapie kan geïntegreerd worden in de thuisverpleegkunde. Het RIZIV wil concreet antwoord op drie vragen: hoe verloopt deze behandeling in de thuiszorg? Wat kost het? Wat is de ervaring van zowel de patiënt als de thuisverpleegkundige? Daarop ontwikkelden we een volledige methodologie, die het RIZIV en het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) goedkeurden.”

Vertrouwen en opleiding

Het onderzoeksteam voerde zowel een kwantitatieve als kwalitatieve studie uit. Enerzijds werden patiënten bevraagd via vier grote vragenlijsten over de ziekenhuissituatie, de thuisopvolging, het materiaal en het team, en de patiëntervaring. “Het initiële streefdoel lag op 1.000 patiënten. Momenteel zitten we aan zo’n 600 mensen. Toch geeft dit al een goed representatief beeld”, vertelt Lieven. “Bovendien kregen we recent toestemming van het RIZIV om de studie in een light versie verder te zetten tot eind 2021.” Anderzijds voerde het team diepgaande gesprekken via tien focusgroepen om de data beter te interpreteren. “Zowel online als live. Hierbij kwamen huisarts, patiënt, wondzorgverpleegkundige uit het ziekenhuis en thuisverpleegkundige aan het woord. Ook de firma’s die de vacuümpompen ontwikkelen, werden op deze wijze bevraagd.”

Twee elementen vielen op. Het wederzijds vertrouwen tussen alle partijen is ontzettend belangrijk om de behandeling in de thuiszorg te doen slagen. Bovendien is er absoluut nood aan brede kennisoverdracht en opleiding naar thuisverpleegkundigen maar ook huisartsen.” Op woensdag 29 september brengt Lieven een uitgebreid verslag over het gunstig effect op de wondevolutie, het samenwerken van het multidisciplinair team, de patiënt tevredenheid en de boeiende uitdaging die deze behandeling betekent voor de thuisverpleegkundige. Kom zeker langs.

Praktische info

Dinsdag 28 september 2021
Studiedag Thuisverpleegkundigen
Lieven De Maesschalck – Presentatie resultaten projecten negatieve druktherapie

Schrijf je nu in!

Presentie is geen recept en ook geen garantie op succes. Wat het wel is, komt dr. Guus Timmerman zelf vertellen tijdens de studiedag Ethiek. Als medewerker van de Stichting Presentie in Nederland voert hij al jarenlang onderzoek naar presentie bij zorgverleners en zorgvragers in allerlei contexten en omgevingen. “Het is een beetje zoals yoga beoefenen. Hoe meer je het doet, hoe beter je wordt.”

Presentie wint ook in België aan belang. Hogeschool VIVES integreert het bijvoorbeeld in haar opleiding verpleegkunde. Al is het begrip niet eenvoudig uit te leggen. Presentie is aanwezig zijn, een relatie aangaan met een persoon en goed proberen aanvoelen wat er voor die persoon op het spel staat. Presentiewerkers reiken zaken aan, doen eventueel voor hoe het ook anders kan, maar nemen nooit het gesprek over. “Toch kunnen ze stevig tussenkomen. Ze weten wat op het spel staat en zijn effectief aanwezig tijdens een gesprek”, zegt dr. Guus Timmerman. “Presentie is evenwel in geen enkele situatie gelijk. Alles hangt af van de zorgvrager en hoe jij aansluit bij zijn leefwereld, levensloop, … Van daaruit ga je afstemmen wat je wil bijdragen en uitzoeken wat je wil aanpakken. Daarbij mag je jezelf als zorgverlener nooit uit het oog verliezen.”

Guus verduidelijkt: “Een vrouw komt binnen op de spoeddienst en vraagt meteen wanneer ze naar huis mag. Dat blijft ze de hele tijd herhalen omdat ze een hondje heeft dat thuis op haar wacht. Als verpleegkundige sta je zeer dicht bij de zorgvrager en ben je in een ideale positie om hem aandachtig waar te nemen. De zorgvrager heeft altijd een onderliggend belang. Het komt er dus op aan goed door te vragen.”

Virtuositeit

Dat belang noemt men in de presentiebenadering de opgave van de ander. Het is een bepaalde worsteling, iets wat het leven die persoon opdraagt. “Om dit te weten te komen, moet je de ander willen zien en een open houding aannemen. Maar let op, want “open” betekent voor iedere persoon iets anders. Presentie is dus sterk afhankelijk van de situatie en de persoon die je voor je hebt”, zegt Guus. “Soms overkomt presentie je gewoon, maar soms lukt het ook niet. Presentie is een praktijk, het samenspel van handelen en spreken, ondergaan en afzien van handelen. Relationeel werken vraagt de tijd nemen om te ontdekken wat je te doen hebt. En scheelt tijd omdat het niet-passende zorg voorkomt, doorbehandelen intoomt en het in stand houden van behoeftigheid indamt.”

Een ander voorbeeld is wanneer de arts de kamer van de zorgvrager verlaat en de zorgvrager het volledige verhaal doet aan de verpleegkundige. Op dat moment is het belangrijk om nauwkeurig te kijken naar die persoons reactie en de juiste vragen te stellen. Aan de zorgvrager, maar ook aan jezelf. “Als je een kamer binnen wil, vraag je dan af of je daar wel aan toe bent en of je met voldoende openheid naar binnen kan. Misschien ga je enkel de medicatie brengen, maar misschien heeft die zorgontvanger meer nodig. Als je daar niet klaar voor bent, wacht dan even. Verlies jezelf nooit uit het oog.”

Praktische info

Dinsdag 28 september 2021
Studiedag Ethiek
Dr. Guus Timmerman –Presentie, relationeel werken en verpleegkunde

Op de Internationale Dag van de Palliatieve Zorg zendt Canvas Touching Infinity uit, een documentaire van filmmaakster Griet Teck. Tijdens de Week van de Verpleegkundige krijg jij deze pakkende documentaire in primeur te zien. Meer nog: Griet geeft een unieke inkijk en vertelt hoe deze documentaire tot stand kwam, hoe ze dit hele proces ervaarde en hoe het bovenal een film over liefde werd.

Rebecca, Fernand en Delphine. Deze drie personen weten dat ze ongeneeslijk ziek zijn en dat hun einde nabij is. Sterven is deel van hun dagelijks leven. In Touching Infinity volgt de Gentse filmmaakster Griet Teck hen tijdens de laatste weken van hun leven. De film neemt ons mee voorbij de angst en het verdriet, op een tocht gedragen door liefde, dankbaarheid en verbondenheid.  Zonder voorbij te gaan aan de ernst, is Touching Infinity vooral een film van hoop.

“Rebecca leeft al vijf jaar met kanker. Haar echtgenoot en drie jonge dochters gaan hier elk anders mee om, maar Rebecca wil zeer bewust afscheid nemen”, vertelt Griet. “Fernand en Emma zijn elkaars grote liefde, al 62 jaar lang. Ze hebben geen kinderen en een leven zonder elkaar is ondenkbaar. Delphine is hoogbejaard. Ze worstelt met onverwerkt verdriet, en wordt liefdevol verzorgd door haar dochter. Drie verschillende situaties die elk op hun eigen manier benaderd worden.”

Een nauwe band

Als filmmaker kreeg Griet een unieke inkijk in het leven van deze drie gezinnen. Dat bracht haar in situaties waar de emoties soms hoog opliepen en ze steeds de juiste afstand moest bewaren. Daarom hecht Griet er veel belang aan de mensen die ze volgt actief te betrekken tijdens het maakproces. “We werken samen. Ik vraag hen om zelf momenten aan te brengen en ik filmde ook momenten die niet in de documentaire zouden komen, als herinnering.”

De personen in Touching Infinity worden gefilmd tijdens dagelijkse momenten, maar ook in zeer kwetsbare situaties. Je moet als filmmaker dan niet alleen terugvallen op de opgebouwde vertrouwensband, maar ook zorgzaam omgaan met die kwetsbaarheid. “Ook ik voel me kwetsbaar. Bij een kennismaking leg ik uit hoe ik tewerk ga, maar je weet niet hoe het zal verlopen. Er is niets gescript. Tegelijk leer je iemand kennen en moet je afscheid nemen. Ik ben daar ook als mens aanwezig, niet alleen als filmmaker”, zegt Griet. “Wat me het meest verraste en raakte is de ongelofelijke kracht die mensen bij zichzelf vinden. Ook de manier waarop kinderen hier mee omgaan. Het is een zware, maar vaak ook mooie, intense periode van leven waarin je teruggeworpen wordt op jezelf. Materiële dingen doen er niet meer toe. Het gaat om te zorgen voor elkaar, om de ruimte te nemen om de dingen uit te spreken. En ik denk dat dit niet beangstigend hoeft te zijn.”