Het gebruik van morfine bij oncologische patiënten: feiten en fabels

01-02-2025

Door Marie Blondeel1 en Dr. Caroline Lamot2

1 Verpleegkundig specialist palliatieve zorg – Vitaz / Doctoraatsstudent – Centre for Research and Innovation in Care (CRIC) – Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen – Universiteit Antwerpen / Nurse and Pharmaceutical Care
2 Oncoloog en palliatief arts – Vitaz

De incidentie van pijn wordt gerapporteerd bij meer dan 50% van de kankerpatiënten. Bij patiënten met gevorderde kanker loopt dit op tot meer dan 90% [1, 2]. Daarnaast blijkt dat bij 43% van de kankerpatiënten pijn onvoldoende wordt behandeld [3]. Farmacologisch management is de hoeksteen van pijnbestrijding bij kanker en omvat zowel opioïde als niet-opioïde medicatie volgens de richtlijnen van de WHO, bekend als de analgesieladder [4]. Veel barrières belemmeren het effectieve gebruik van opioïden bij pijnmanagement [5, 6]. In dit artikel bespreken we enkele fabels en feiten over het gebruik van morfine.

Fabel: Morfine mag enkel gebruikt worden bij palliatieve patiënten

Uit onderzoek blijkt dat kankerpatiënten die morfine aangeboden kregen voor pijnverlichting dit vaak interpreteerden als een “laatste redmiddel”. Omdat patiënten zelf niet klaar waren om te sterven, weigerden ze morfine en andere opioïden als pijnstillers, ondanks de pijn die ze hierdoor moesten doorstaan. Patiënten hechten veel waarde aan het vertrouwen van zorgverleners in het gebruik van opioïden [7].

  • Leg uit dat morfine een effectieve en veilige pijnstiller is wanneer het correct wordt gebruikt, ongeacht de fase van de ziekte [8].
  • Benadruk dat het gebruik van morfine niet betekent dat de patiënt stervende is, maar gericht is op het verbeteren van de kwaliteit van leven door pijn te verlichten.
  • Goede pijnstilling zorgt voor betere kwaliteit van leven en kan op die manier ook bijdragen om de oncologische behandelingen goed te doorstaan.
  • De fabel dat het te vroeg starten met opioïden in het ziekteproces zou leiden tot een verminderde werking op latere momenten, klopt niet.

 

Fabel: Morfine zal het overlijden versnellen

Studies tonen aan dat pijnbestrijding met opioïden niet geassocieerd is met een verkorting van de levensduur [9-11]. Ondanks dit bewijs blijft de overtuiging dat opioïden het leven verkorten persistent aanwezig. Deze overtuiging heeft een aanzienlijke invloed op pijnmanagement, aangezien patiënten het aanbod van opioïden vaak weigeren omwille van deze perceptie.

  • Benadruk dat morfine bij correct gebruik niet bedoeld is om het leven te verkorten, maar om pijn te verlichten (=comfortzorg).
  • Werk nauw samen met artsen, apothekers en andere disciplines om consistentie in informatie en zorg te waarborgen.

 

Feit: Morfine gaat gepaard met bijwerkingen

Bijwerkingen van opioïden, waaronder morfine, omvatten onder andere; duizeligheid, misselijkheid, braken, obstipatie, fysieke afhankelijkheid, tolerantie en ademhalingsdepressie. Fysieke afhankelijkheid en de angst voor verslaving kunnen zorgen voor terughoudendheid bij voorschrijven, wat leidt tot onvoldoende pijnbestrijding [12].

De meest voorkomende bijwerkingen zijn obstipatie en misselijkheid, waarbij vooral obstipatie moeilijk te behandelen is en vaak geen tolerantie ontstaat. Deze bijwerkingen kunnen zo ernstig zijn dat ze het gebruik van opioïden beperken, wat leidt tot onderdosering en onvoldoende pijnstilling[13].

Het wisselen van opioïden of toedieningsroutes kan voordelen bieden. Zorgvuldige screening, educatie en preventieve behandeling van mogelijke bijwerkingen zijn essentieel om de effectiviteit van opioïden te maximaliseren en bijwerkingen te minimaliseren [14].

  • Bespreek de mogelijke bijwerkingen en stel patiënten gerust dat er effectieve manieren zijn om hiermee om te gaan.
  • Overleg met de arts over het wisselen van opioïden of het aanpassen van de toedieningsroute (bijvoorbeeld van oraal naar transdermaal) als bijwerkingen te hinderlijk worden.
  • In de palliatieve setting is gewenning heel beperkt en heeft de uitbreiding van de ziekte een grotere invloed: morfine kan zonder gevaar in hogere dosis en langdurig gebruikt worden.
  • Sufheid en slaperigheid zijn slechts tijdelijke bijwerkingen. Artsen zullen daarom voorzichtig beginnen met een lage dosis en deze geleidelijk verhogen.

 

Referenties

  1. Saifan, A., et al., Patient- and family caregiver-related barriers to effective cancer pain control. Pain Manag Nurs, 2015. 16(3): p. 400-10.
  2. van den Beuken-van Everdingen, M.H., et al., Update on Prevalence of Pain in Patients With Cancer: Systematic Review and Meta-Analysis. J Pain Symptom Manage, 2016. 51(6): p. 1070-1090.e9.
  3. Roberto, A., et al., Living systematic review to assess the analgesic undertreatment in cancer patients. Pain Pract, 2022. 22(4): p. 487-496.
  4. Organization, W.H., Cancer pain relief: with a guide to opioid availability. 1996.
  5. Kwon, J.H., Overcoming barriers in cancer pain management. J Clin Oncol, 2014. 32(16): p. 1727-33.
  6. Wiffen, P.J., et al., Opioids for cancer pain – an overview of Cochrane reviews. Cochrane Database Syst Rev, 2017. 7(7): p. Cd012592.
  7. Reid, C.M., R. Gooberman-Hill, and G.W. Hanks, Opioid analgesics for cancer pain: symptom control for the living or comfort for the dying? A qualitative study to investigate the factors influencing the decision to accept morphine for pain caused by cancer. Ann Oncol, 2008. 19(1): p. 44-8.
  8. Paice, J.A., et al., Use of Opioids for Adults With Pain From Cancer or Cancer Treatment: ASCO Guideline. J Clin Oncol, 2023. 41(4): p. 914-930.
  9. Thorns, A. and N. Sykes, Opioid use in last week of life and implications for end-of-life decision-making. Lancet, 2000. 356(9227): p. 398-9.
  10. Good, P.D., P.J. Ravenscroft, and J. Cavenagh, Effects of opioids and sedatives on survival in an Australian inpatient palliative care population. Intern Med J, 2005. 35(9): p. 512-7.
  11. Morita, T., et al., Effects of high dose opioids and sedatives on survival in terminally ill cancer patients. J Pain Symptom Manage, 2001. 21(4): p. 282-9.
  12. Maltoni, M., Opioids, pain, and fear. Ann Oncol, 2008. 19(1): p. 5-7.
  13. Glare, P., D. Walsh, and D. Sheehan, The adverse effects of morphine: a prospective survey of common symptoms during repeated dosing for chronic cancer pain. Am J Hosp Palliat Care, 2006. 23(3): p. 229-35.
  14. Benyamin, R., et al., Opioid complications and side effects. Pain Physician, 2008. 11(2 Suppl): p. S105-20.