Hoofdverpleegkundigen buiten de personeelsnorm

Begin 2021 verschijnt het Koninklijk Besluit dat vastlegt hoe het Zorgpersoneelfonds van 402 miljoen euro, dat eind 2019 in het federale parlement werd goedgekeurd, wordt ingezet. Het werkveld vraagt met aandrang om het budget deels te gebruiken om de hoofdverpleegkundigen buiten de personeelsnorm te zetten. Alleen zo kunnen hoofdverpleegkundigen hun job kwalitatief invullen. Het Zorgpersoneelfonds heeft als doel om de arbeidsomstandigheden van verpleegkundigen te verbeteren, om het beroep aantrekkelijker te maken en om de verpleegkundige equipes uit te breiden. Het geld zal onder meer gebruikt worden om 10% meer verpleegkundigen aan te werven, om mentorprojecten en psychosociale ondersteuning te financieren en om ondersteunend personeel aan te werven dat verpleegkundigen kan ontlasten. In de ministeriële omzendbrief van 14 oktober 2020 was te lezen dat er budget voorzien zou worden om de hoofdverpleegkundige te financieren boven op de personeelsnorm. In het ontwerpadvies van de Federale Raad voor de Ziekenhuisvoorzieningen werd deze voorwaarde ook geopperd. Dit is een belangrijke eis van het werkveld.

Een vraag die al jaren gesteld wordt

“We ijveren al sinds de jaren negentig voor het losmaken van de hoofdverpleegkundige uit de personeelsnorm”, vertelt Servaas Sierens. Hij is lid van de NVKVV Werkgroep Verpleegkundigen Geestelijke Gezondheidszorg, maar trok jarenlang mee aan de kar bij de Vlaamse Werkgroep Functiewaardering Hoofdverpleegkundigen (een overkoepelende werkgroep van hoofdverpleegkundigen in Vlaanderen). “Het gebeurt nog altijd te vaak dat hoofdverpleegkundigen mee diensten draaien en inspringen op de werkvloer. Wanneer zij dagelijks instaan voor directe patiëntenzorg, hebben zij geen tijd voor hun eigenlijke functie, namelijk coaching, vernieuwing en organisatie van de zorg.”

“Na jarenlang ijveren voor het boven de norm zetten van de hoofdverpleegkundige, was ik blij met het voorontwerp van 7 juli 2020 waarin deze voorwaarde is opgenomen. We zien deze voorwaarde liefst verankerd in de wet, zodat we in de toekomst niet steeds meer moeten aandringen op een engagement van werkgevers om hoofdverpleegkundigen boven de norm te plaatsen.”

“Een hoofdverpleegkundige is een manager, een coach, een innovator en een leider.”

De job van hoofdverpleegkundige is sterk veranderd

De noodzaak om hoofdverpleegkundigen buiten de personeelsnorm te plaatsen, heeft alles te maken met de inhoud van de functie. Deze is de laatste decennia fel gewijzigd. “Dertig jaar geleden was de hoofdverpleegkundige een expert die alle verpleegtechnische handelingen goed kon uitvoeren”, vertelt Rita de Laat van de NVKVV Werkgroep Hoofdverpleegkundigen & Middenkader en zorgmanager bij het Heilig Hart Ziekenhuis Leuven. “De hoofdverpleegkundige was vroeger vooral iemand die ervoor zorgde dat correct werd uitgevoerd wat artsen bepaalden en dat de afdeling draaide. Deze ‘manager’-rol is belangrijk en omvat onder andere het opstellen van dienstroosters, het opname-en ontslagbeleid. Maar ondertussen is de functie van hoofdverpleegkunde veel uitgebreider. Een hoofdverpleegkundige is ook een coach, hij of zij begeleidt individuele verpleegkundigen in hun job en draagt zo bij tot meer kwalitatieve zorg. Daarnaast is een hoofdverpleegkundige ook een teamleider. Ze zorgen ervoor dat teams goed functioneren. En dat is belangrijk, want performante teams leveren betere patiëntenzorg. Tenslotte is het een belangrijke taak van hoofdverpleegkundigen om te innoveren. Ze moeten out-of-the-box kunnen denken. Vaak denken ze creatief mee met het beleid.”

Deze nieuwe invulling van de functie Hoofdverpleegkundige valt moeilijk te verzoenen met dagelijks meedraaien op de werkvloer. “Een job als hoofdverpleegkundige, dat vraagt tijd en inzet. Het is geen job die je erbij kan doen, naast het draaien van shiften. Dat hoofdverpleegkundigen inspringen voor directe patiëntenzorg op de werkvloer, moet een uitzondering zijn, geen regel”, vertelt Rita de Laat.

“Dat hoofdverpleegkundigen inspringen voor directe patiëntenzorg op de werkvloer, moet een uitzondering zijn, geen regel.”

Prinsen en prinsessen

Door hoofdverpleegkundigen buiten de norm te plaatsen, kunnen ze hun functie op een kwaliteitsvolle manier uitvoeren. Maar er zijn nog meer factoren die ertoe kunnen bijdragen dat hoofdverpleegkundigen efficiënt worden ingezet. “Het tekort aan verpleegkundigen plaatst onze sector voor uitdagingen”, vertelt Rita de Laat. “Toch denk ik dat sommige opportuniteiten nu niet voldoende benut worden. Zo ben ik van mening dat de rol die facilitaire diensten kunnen spelen, nog te weinig benut wordt. De hoofdverpleegkundige moet nog te veel extra tijd steken in het opvolgen van zaken zoals een pc die niet werkt, een kapotte lamp op een patiëntenkamer, een beloproep die niet werkt,… Of er wordt te gemakkelijk gevraagd aan verpleegkundigen om er iets bij te nemen als er een personeelsprobleem is bij een ondersteunende dienst. Er is een mentaliteit waarbij men denkt ‘verpleegkundigen zijn er altijd, ze kunnen dat er wel bijnemen’. Terwijl ik ervoor pleit dat ondersteunende diensten verpleegkundigen behandelen als prinsen en prinsessen die zo snel mogelijk bediend moeten worden. Op die manier kan de kostbare tijd van verpleegkundigen veel efficiënter benut worden. Daarnaast kan het ook helpen om zorgkundigen en logistieke medewerkers in te schakelen om verpleegkundigen werk uit handen te nemen zoals bijvoorbeeld het rondbrengen van maaltijden. Maar er blijft volgens mij een limiet aanwezig van hoeveel patiënten een verpleegkundige aankan, ook al wordt hij of zij goed ondersteund door zorgkundigen en logistieke medewerkers.”

Een hoofdverpleegkundige heeft een brede impact

Hoofdverpleegkundige is een aantrekkelijke, maar uitdagende job. “Als verpleegkundige sta je in voor de zorg van jouw patiënten, als hoofdverpleegkundige kan je het verschil maken voor alle patiënten op je dienst”, vertelt Pieter Vergaert, voorzitter van de NVKVV Werkgroep Hoofdverpleegkundigen & Middenkader en zorgmanager bij AZ Sint-Elisabeth in Zottegem. “Je hebt een brede impact op de zorgkwaliteit van je dienst en hebt een stem in het beleid.”

Hoofdverpleegkundige zijn is een pittige job die heel wat specifieke kwaliteiten vereist. “Een goede verpleegkundige is niet altijd een goede hoofdverpleegkundige”, vertelt Pieter Vergaert. “Een hoofdverpleegkundige is een manager, een coach, een innovator en een leider. Een hoofdverpleegkundige heeft een sandwichfunctie: ze zitten tussen hun team en de directie. Ze krijgen onder andere te maken met nieuwe richtlijnen die moeten doorgevoerd worden, vragen om shiften te wisselen, ongenoegens van teamleden, accreditaties die behaald dienen te worden. Er komt heel wat op hen af.  Daarom is het ook logisch dat je hen buiten de personeelsnorm zet, zo kunnen zij hun takenpakket op een goede manier uitvoeren. Heel wat ziekenhuizen hebben die keuze gelukkig ook al gemaakt. Zo dragen ze bij tot kwaliteitsvolle zorg.”

Opleiding en ondersteuning

Hoofdverpleegkundigen moeten goed opgeleid en ondersteund worden. Vanuit onze werkgroep besteden we hier ruim aandacht aan. We trachten onze kennis zo breed mogelijk te delen en andere hoofdverpleegkundigen te inspireren met nieuwe inzichten door middel van onze congresdag. Binnen de Werkgroep Hoofdverpleegkundigen & Middenkader NVKVV gaan we voornamelijk in dialoog met elkaar: ‘hoe pak jij die zaken aan? Hoe gaan jullie hiermee om?’ We wisselen informatie uit met elkaar: projecten die we uitvoerden op onze dienst, interessante literatuur en nieuwe inzichten. Via het NVKVV krijgen we toegang tot actuele beleidsinformatie, vaak voor we hiervan horen in de pers of in onze organisatie. Onze Werkgroep is divers samengesteld uit hoofdverpleegkundigen en zorgmanagers van verschillende organisaties en diensten. Die kruisbestuiving is nuttig en leerrijk.