Vaccineren tegen griep en covid-19, een morele plicht

Een griepvaccinatie beschermt jezelf en je patiënten tegen het griepvirus. Daarom is het zeker in deze coronatijden een morele plicht om je als verpleegkundige te laten vaccineren. Maar wat met het corona-vaccin? En is er een vaccinatiebeleid voor studenten verpleegkunde?

Griepvaccinatie, nu zeker een must

Verpleegkundigen lopen omwille van hun vele contacten met patiënten niet enkel een hoger risico op infectie met het griepvirus, ze kunnen ook een belangrijke rol spelen bij de verspreiding van het griepvirus wanneer ze zelf niet gevaccineerd zijn. Gezien het aantal griepvaccins in België beperkt is, wordt het vaccin dit jaar in fases verdeeld. Het griepvaccin wordt momenteel enkel toegediend aan persoon uit de prioritaire doelgroep, categorie A. Dit zijn personen met een risico op complicaties en personen werkzaam in de zorgsector. Ook verpleegkundigen horen bij categorie A.
Ivan Bauwmans is mandataris voor NVKKV bij Vaccinet. Vaccinet maakt deel uit van het Agentschap Zorg en Gezondheid van de Vlaamse overheid en waakt over het vaccinatiebeleid. ‘Er dreigde een tekort aan griepvaccins,’ vertelt Bauwmans. ‘Daarom wordt de vaccinatie tijdelijk enkel voorbehouden voor de prioritaire doelgroep, categorie A. We merken dat er een grotere vraag is naar griepvaccins momenteel. Mensen willen vermijden om ziek te worden van én corona én griep. Er werden nu extra griepvaccins besteld. We zullen de vaccinatiegraad opnieuw evalueren en dan kan mogelijks overgegaan worden tot vaccinatie van categorie B.’

Categorie A
o Groep 1: personen met een risico op complicaties
• alle zwangere vrouwen, ongeacht de fase van de zwangerschap
• alle patiënten vanaf de leeftijd van 6 maanden die lijden aan een onderliggende chronische aandoening, ook indien gestabiliseerd, van de longen (inclusief ernstige astma ), het hart (uitgezonderd hypertensie), de lever, de nieren, aan metabole aandoeningen (inclusief diabetes), BMI > 35, aan neuromusculaire aandoeningen of aan immuniteitsstoornissen (natuurlijk of geïnduceerd)
• alle personen vanaf 65 jaar
• personen die in een instelling verblijven
• kinderen vanaf 6 maanden tot 18 jaar die een langdurige aspirinetherapie ondergaan
o Groep 2: personen werkzaam in de gezondheidssector
o Groep 3: personen die onder hetzelfde dak wonen als
• de risicopersonen uit groep 1
• kinderen jonger dan 6 maanden

Categorie B
o Personen tussen 50 en 65 jaar

Verpleegkundigen hebben dus recht op een griepvaccinatie. ‘Nog meer dan andere jaren is het belangrijk dat er onder zorgverleners een maximale vaccinatiegraad bereikt wordt,’ vertelt Guido Demaiter, verpleegkundig ziekenhuishygiënist in het AZ Groeninge en communicatieverantwoordelijke van de werkgroep Infectiebeheersing van NVKVV. ‘Elk jaar zorgt het griepseizoen voor drukke maanden in de ziekenhuizen. Dit jaar komt de opvang van COVID-19 patiënten daar bovenop. Om de werkdruk zo laag mogelijk te houden, hebben we voldoende verpleegkundigen nodig. Collegialiteit is dus een extra argument om je als verpleegkundige tegen de seizoensgriep te laten vaccineren.’

Ben je als verpleegkundige verplicht om je tegen griep te laten vaccineren? ‘Een griepvaccinatie is een morele plicht als verpleegkundige. Het vergt slechts een kleine inspanning en bovendien bieden de meeste werkgevers de vaccinatie gratis aan. Maar je bent niet wettelijk verplicht om je te laten vaccineren. Enkel de inenting tegen hepatitis B is wettelijk verplicht.’

Werkgevers in de zorgsector dragen onder andere deze twee verplichtingen: ten eerste moeten ze werknemers beschermen tegen bepaalde risico’s waaraan zij worden blootgesteld tijdens hun werk. Ten tweede moeten ze patiënten beschermen tegen een negatieve wijziging van de gezondheidstoestand, waarvan de oorzaak niet gelegen is in de initiële aandoening. Vaccineren is een mogelijkheid om aan deze verplichtingen te voldoen. Werkgevers moeten hun werknemers dus informeren over de mogelijkheid tot vaccinatie en ze moeten inentingen aanbieden, maar ze kunnen de vaccinaties niet gedwongen opleggen, tenzij de vaccinatie wettelijk verplicht is. Werkgevers kunnen dus niet in een arbeidscontract of in een CAO opnemen dat vaccinaties verplicht zijn.
Hoewel een griepvaccinatie niet wettelijk verplicht is, wordt ze sterk aanbevolen. De Hoge Gezondheidsraad formuleerde een sterke aanbeveling voor zorgverleners om zich te laten vaccineren en de Vlaamse overheid heeft als doelstelling om een vaccinatiegraad van 80% te bereiken onder deze doelgroep. ‘Heel wat zorginstellingen bereiken die 80% niet,’ vertelt Guido Demaiter. ‘Ze proberen hun zorgpersoneel te motiveren om zich te laten vaccineren en in heel wat zorginstellingen zijn er vaccinatiecampagnes. Jammer genoeg blijven er hardnekkige misvattingen circuleren zoals dat je ziek wordt door het griepvaccin of dat het je immuunsysteem geen goed doet. Voor alle duidelijkheid, deze misvattingen kloppen niet.’
‘Er blijven inderdaad misvattingen circuleren over het griepvaccin,’ vertelt Ivan Bauwmans. ‘Het is belangrijk om mensen goed in te lichten over het vaccin. Het beschermt immers geen 100 %, je kan nog in beperkte mate ziek worden, of ziek worden van een griepvirus van een andere familie dan waarvoor je gevaccineerd werd. Bovendien is het belangrijk om niet te vroeg te vaccineren, het vaccin biedt een tijdelijke immuniteit en wanneer je in september al vaccineert, is die gedeeltelijk al uitgewerkt wanneer het griepvirus in januari en februari circuleert.’

En het corona-vaccin?

Momenteel is er nog geen vaccin tegen COVID-19, maar wat wanneer dit er komt? Zou een COVID-19 vaccinatie verplicht kunnen worden voor verpleegkundigen? De juridische dienst van NVKVV boog zich over deze vraag, waarbij een afweging gemaakt moet worden tussen vrijheid en solidariteit.
Artikel 1 van de gezondheidswet van 1 september 1945 machtigt de koning om nodige maatregelen te treffen om besmettelijke ziekten, die een algemeen gevaar opleveren, te voorkomen of te bestrijden. Volgens dit artikel zou een COVID-19 vaccinatie verplicht kunnen worden. Ook de wetgeving rond openbare orde zou aangewend kunnen worden om een vaccinatie te verplichten wanneer aangetoond kan worden dat deze vaccinatie verplicht dient te worden ter vrijwaring van de volksgezondheid.
Toch is het niet zeker dat er een wettelijke verplichting zal zijn. Op dit moment zijn de bestaande verplichte vaccinaties beperkt. Een vaccinatie verplichten stelt de overheid immers voor een moeilijke ethische kwestie. Volgens de leden van het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek kan de overheid in principe overgaan tot verplichte vaccinatie indien er ernstige redenen voor handen zijn. Bij deze beslissing moet de overheid rekening houden met elementen zoals het mortaliteitscijfer, de besmettelijkheid, de verspreidingsgraad van het virus, de effectiviteit, efficiënte en eventuele risico’s van het vaccin. Het maatschappelijk nut van het vaccin zal aan bovenstaande elementen getoetst moeten worden. Het is wel zo dat het algemeen belang in dergelijke situaties boven het belang van het individu staat.
Momenteel is er nog te weinig geweten over het coronavirus op zich en is het afwachten tot het vaccin en de effecten ervan beoordeeld kunnen worden. Een wettelijke verplichting zal dus nog niet voor de nabije toekomst zijn. Uiteraard ondersteunt NVKVV dat zoveel mogelijk werknemesr de voordelen van vaccinatie onderschrijven en zich laten vaccineren in het belang van kwaliteitsvolle zorg voor de zorgvragers als kwaliteitsvolle zorg voor collega-zorgverleners. Ook de Hoge Gezondheidsraad heeft al een aanbeveling uitgevaardigd.
‘Binnen Vaccinet verkennen we momenteel verschillende denkpistes betreffende de implementatie van een COVID-19-vaccin,’ vertelt Ivan Bauwmans. ‘Om een groepsimmuniteit te bereiken, zou je tot 80% van de bevolking moeten vaccineren. Dat is een hoge vaccinatiegraad, die we bijvoorbeeld bij influenza nooit halen. Hoe pak je dat aan? Daarover wordt nu nagedacht. Ook wat betreft de logistieke organisatie, steken we nu de koppen bij elkaar.’

Graag een eenduidig vaccinatiebeleid voor studenten

Ook studenten staan mee op de werkvloer en komen in contact met patiënten. Zijn zij verplicht om zich te laten vaccineren? ‘Er is geen uniform beleid rond vaccinatie in onderwijsinstellingen behalve voor de verplichte hepatitis B vaccinatie bij de start van de opleiding,’ licht Guide Delmaiter toe. ‘De andere vaccinaties organiseert elk onderwijsinstelling mogelijks zelf en daar hebben we minder zicht op.’
‘De Werkgroep Infectiebeheersing van NVKVV heeft een duidelijk vaccinatiebeleid voor studenten voor ogen, een beleid dat ruimer gaat dan de seizoensgriep en hepatitis B. Dan spreken we ook over het aftoetsen van de vaccinatie tegen mazelen, en van pertussis of kinkhoest voor verpleegkundigen die met zuigelingen en kleine kinderen werken. Voor de jongere studenten die door Kind en Gezin en door het CLB tijdens de schooltijd gevolgd zijn, is dat meestal geen probleem. Maar wanneer oudere studenten of instromers uit andere landen met de opleiding verpleegkunde starten, moet het duidelijk zijn welke vaccinaties ze gehad hebben en of die nog aangevuld moeten worden.’
NVKVV stelde zowel aan de VHLORA (Vlaamse Hogescholenraad) als aan het kabinet van minister Weyts, Vlaamse minister voor onderwijs, de vraag om éénduidige afspraken voor een vaccinatiebeleid te formuleren.
De juridische adviesgroep van NVKVV onderzocht de juridische aspecten van vaccinaties bij studenten. Een omzendbrief van 24 februari 2016, die principieel niet bindend is, stelt dat de stagegever, de aanbieder van de werkplek, een risicoanalyse moet opmaken. Op basis van deze analyse moet de stagegever de nodige preventiemaatregelen en moet er aan de student gemeld worden welke vaccinaties moeten gebeuren. De juridische adviesgroep concludeert dat de stageverlenende instelling de verantwoordelijkheid draagt voor de eventuele vaccinaties. De onderwijsinstelling is natuurlijk wel medeverantwoordelijk aangezien elke onderwijsinstelling een zo veilig mogelijke stageplaats wil aanbieden aan de studenten.