Tijd dringt voor veranderingen in de wetgeving: “Verpleegkundige zorg met de verpleegkundige aan het stuur”

Het wetsvoorstel dat op tafel ligt om de WUG – de wet van 10 mei 2015 op de uitoefening van de gezondheidszorgberoepen – te wijzigen is niet wereldschokkend, maar wel cruciaal. Het is gebaseerd op talrijke adviezen van de Federale Raad voor Verpleegkundige en de Technische Commissie voor Verpleegkunde om een oplossing aan te reiken voor de aanzienlijke tekorten aan personeel. Deze wetswijziging moet er volgens NETWERK VERPLEEGKUNDE dringend komen, voor het hele zorglandschap. Simon Malfait legt uit waarom.

De grote personeelstekorten, de toenemende druk en de voortdurende nood om kwaliteitsvolle zorg te garanderen wegen op de gezondheidszorg- en welzijnssector. Voor opvoedingscentra, woonzorgcentra, centra voor geestelijke gezondheidszorg of gehandicaptenzorg is het bijzonder moeilijk om voldoende verpleegkundig personeel aan te werven, net zoals voor de ziekenhuizen en de thuisverpleging. De tijd dringt om het een en ander te veranderen. Daarom ligt een voorstel op tafel om de WUG, de wetgeving die de uitoefening van de verpleegkunde reglementeert, aan te passen naar hoe het zorglandschap er vandaag uit ziet. Want, zo staat in het voorstel, nationale en internationale cijfers[1] tonen aan dat het tekort aan verpleegkundigen in België eerder relatief van aard is.

Oorzaken

“COVID-19 was een zeer uitdagende periode, maar het gaf de verpleegkundige zorg wel een uniek momentum”, vertelt Simon Malfait, die tijdens de COVID-pandemie tijdelijk de mobiele testteams voor Oost- en West-Vlaanderen coördineerde. “Zo liet tijdelijke wetgeving toe dat niet-verpleegkundigen verpleegkundige handelingen mochten stellen. Al snel bleek dat dit concept verder diende te worden verkend als mogelijke oplossing om tegemoet te komen aan de reeds jaren gestelde vraag naar een nieuwe duurzame rol en definitie van verpleegkunde, en het acute tekort aan verpleegkundigen vandaag. Een Belgische denktank, samengesteld uit juristen en verpleegkundig juridisch experten, zat samen en distilleerde enkele grote concepten uit dat KB en de praktijk. Die werden vervolgens afgestemd bij belangrijke stakeholders. Ook vanuit NETWERK VERPLEEGKUNDE werd hieraan actief meegewerkt. Onder meer de functieladder en functiedifferentiatie, de gestructureerde equipe, het beschermen van de bekwame helpers en oplossingen voor het onwettig uitvoeren van verpleegkundige handelingen zullen van belang zijn om tegemoet te kunnen komen aan de zorgvraag van morgen. Kortom: verpleegkundige zorg met de verpleegkundige aan het stuur.”

De oorzaken van het tekort aan verpleegkundigen zijn onder meer de combinatie van een uitgebreid zorgaanbod, een verouderde ongedifferentieerde normering en de bevolkingspiramide. Het aantal verpleegkundigen, dat afneemt ten gevolge van ouderdom, wordt teveel gespreid, zowel in als tussen de sectoren. Daardoor worden ze niet altijd efficiënt ingezet in de functies en op de plaatsen waar ze nodig zijn. Ook het feit dat bepaalde financieringen en taken wettelijk en exclusief aan verpleegkundigen worden toegewezen[2], draagt hieraan bij. Zo voeren verpleegkundigen vandaag nog te vaak enkelvoudige handelingen uit in plaats van de coördinatie en planning van zorg op zich te nemen.

Daardoor gebeuren inbreuken op de wetgeving. “Dat is onvermijdelijk, zeker wanneer je rekening houdt met het feit dat de lijst van verpleegkundige handelingen verouderd is. Er komt een gigantische demografische zorgvraag op ons af dat vandaag moet bemand worden door verpleegkundigen, terwijl er in de praktijk niet altijd de nood is om hun unieke en specifieke competenties en wettelijke bevoegdheden daar in te zetten”, zegt Simon. “We pleiten er vanuit NETWERK VERPLEEGKUNDE dan ook voor om de verpleegkundige meer te laten coördineren in plaats van uit te voeren.”

Herdefinieer verpleegkunde

Met dit wetsvoorstel worden ook de bekwame helpers beschermd. De verpleegkundige zou andere gezondheidszorgberoepen en niet-gezondheidszorgberoepen moeten kunnen opleiden, informeren en evalueren of ze geschikt zijn om de bepaalde verpleegkundige handelingen uit te voeren. Net zoals ze bijvoorbeeld een opvoeder in de geestelijke gezondheidszorg of gehandicaptenzorg opleidt om medicatie te geven of parameters op te nemen, waardoor verpleegkundigen ontlast zouden kunnen worden. De gestructureerde equipe vormt hier de basis, waarbij een coördinerend verpleegkundige bepaalt wie bekwaam en bevoegd is. Dat kan dus in functie van specifieke noden van de werkplek bijvoorbeeld ook een zorgkundige, een zorgondersteuner of een logistiek medewerker zijn, op basis van het portfolio, opleiding of evaluatie.

De voorstellen zijn organisch vanuit de basis gegroeid, vanuit de specifieke noden uit alle sectoren waar verpleegkundigen tewerkgesteld zijn. Functie- en taakdifferentiatie zijn de sleutels naar de andere oplossingen, hand in hand met een grondige herziening van de WUG en de kwaliteitsvoorwaarden zoals die omschreven worden in de Kwaliteitswet. “Een van de basisprincipes van het voorstel is de nood aan een nieuwe, ruimere en hedendaagse definitie van verpleegkunde”, licht Simon toe. “Dit vertrekt vanuit verpleegkundig leiderschap en coördinatie en zal ook het imago van het verpleegkundig beroep een boost geven. Door de wettelijk bepaalde handelingen en de grote personeelstekorten verloopt de ontwikkeling van verschillende verpleegkundige profielen moeizaam.” Daarbij moet ook de volledige in de praktijk bestaande functieladder verpleegkunde verankerd worden in de wet. De niet-EU conforme basisverpleegkundigen, gespecialiseerde verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten de verpleegkundig onderzoeker verdienen een duidelijke plaats in de nieuwe wetgeving en dus ook in de verpleegkunde. Hun functiepakket moet uitgebreid worden op basis van de maatschappelijke noden.

Zorgteam rond de zorgvrager

Daar zullen de andere principes van het voorstel ook toe bijdragen, zoals een opsplitsing van de huidige verpleegkundige handelingen van wat delegeerbaar en niet-delegeerbaar is, maar ook duidelijke wettelijke bepalingen rond een gestructureerd verpleegkundig zorgteam volgens het principe bekwaam is bevoegd. Daarbij wordt rekening gehouden met de behoefte aan verpleegkundige competenties, de noden van de zorgvrager en competenties van de andere leden van het zorgteam. Zo’n team bestaat uit een coördinerend verpleegkundige die een zorgteam aanstuurt en voor toevertrouwde medische handelingen samenwerkt met een arts. Daarbij is de verpleegkundige enkel aansprakelijk voor de eigen gestelde handelingen en kunnen handelingen met onderlinge toestemming en door aantoonbare bekwaamheid gedelegeerd worden naar andere teamleden, samen met de bijhorende verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Opleiding en toezicht zullen daarbij een grote rol spelen. Tot slot moet ook taaksubsidiariteit eenvoudiger worden door de uitbreiding van medisch delegeerbare handelingen door de betrokken arts aan een verpleegkundige.

“Tijdens covid was overduidelijk sprake van een crisis. Maar onze gezondheidszorg zit vandaag in een nog veel grotere crisis”, duidt Simon de nood aan actie. “Ons hele zorgsysteem en de toegankelijkheid ervan staat onder druk. We mogen niet conservatief denken, maar moeten deze twee crisissen aangrijpen als een kans om de zeggenschap over ons beroep in handen te nemen. We mogen niet vasthouden aan een lijst met handelingen. We moeten weg van verpleging als opsomming van taken en gaan bepalen wie wat gaat doen: coördineren en totaalzorg bieden. Verpleegkundigen, dat zijn de brains en de handen aan het bed. Als beroepsgroep moeten we nu het voortouw nemen en aandringen op politieke moed en verantwoordelijkheid. Het besef dat er iets moet veranderen is er, want de uitstroom was nog nooit zo groot. De oplossingen liggen op tafel en hoe we vandaag werken is niet vol te houden. Daarvan getuigen de vele verpleegkundigen die uitvallen door stress en burn-outs. Laten we samen uitstralen dat we een beroepsgroep zijn die klaar is voor de uitdaging en voor een nieuw tijdperk. Stap dus weg van de financiële discussies en vertrek van dit voorstel om de zorgkwaliteit te garanderen en om de schoonheid van het verpleegkundig beroep nog meer in de kijker te zetten.”

[1] Sermeus, W., Gillet, P., Tambeur, W., Daniel, G., Grietens, J., Laport, N., Michiels, D., Thonon, O., Vanden Boer, G., Van Herck, P., Swartenbroekx, N., & Ramaekers, D. (2007). Financiering van verpleegkundige zorg in ziekenhuizen [Health Services Research (HSR)](53A). (KCE Reports, Issue. https://kce.fgov.be/report/53A)

[2] Van den Heede Koen, Bruyneel Luk, Beeckmans Dorien, Boon Niels, Bouckaert Nicolas, Cornelis Justien, Dossche Dorien, Van de Voorde Carine, Sermeus Walter. Verpleegkundige bestaffing voor een veilige(re) zorg in acute ziekenhuizen. Health Services Research (HSR). Brussel. Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2019. KCE Reports 325A.