Verpleegkundige als vervanger voor arts

De eerstelijnszorg staat onder druk door vergrijzing, het steeds vaker voorkomen van chronische ziekten en multimorbiditeit, meer nadruk op preventie en gezonde leefstijl, en het tekort aan artsen. Vervanging van artsen door verpleegkundigen is een mogelijke strategie om de toegang, efficiëntie en kwaliteit van de zorg te verbeteren. Deze review evalueert het vervangen van artsen door verpleegkundigen in de eerstelijnszorg. Er werd gekeken naar patiëntuitkomsten, zorgprocessen en het zorggebruik, inclusief kosten.

Deze Cochrane review omvat 18 RCT’s.4 Het opleidingsniveau van de verpleegkundigen was vaak onduidelijk of varieerde tussen en binnen studies. In tien studies waren de verpleegkundigen verantwoordelijk voor alle patiënten of voor de patiënten die dringende hulp nodig hadden. In de overige acht studies waren de verpleegkundigen verantwoordelijk voor de patiënten met chronische ziekten zoals diabetes of reuma of voor de educatie en preventie bij patiënten met cardiovasculaire aandoeningen. In de meeste studies konden verpleegkundigen extra steun of advies van een arts krijgen.  Het vervangen van artsen door verpleegkundigen in de eerstelijnszorg voor preventieve diensten en gezondheidseducatie is minder vaak onderzocht.

Zorg die geleverd werd door verpleegkundigen leidde tot vergelijkbare of iets betere patiëntuitkomsten zoals bloeddruk- en diabeteswaarden, reumatologische ziekteactiviteit, pijn, lichamelijk functioneren en cholesterolwaarden. De sterfte was iets lager onder patiënten die verpleegkundig geleide eerstelijnszorg kregen (gemiddeld 4,8 per 1.000 vergeleken met gemiddeld 6,3 per 1.000 in de controlegroepen). Patiënten met verpleegkundige zorg beoordeelden hun levenskwaliteit als iets hoger en waren meer tevreden over de zorg.

De effecten op het zorgproces, te weten de hoeveelheid informatie en educatie die verpleegkundigen gaven en in welke mate richtlijnen werden gevolgd varieerde, evenals de effecten op de kosten van de eerstelijnszorg. Consultaties duurden meestal langer bij verpleegkundigen, en het aantal herhaalbezoeken door verpleegkundigen was iets hoger dan door artsen. Er was weinig of geen verschil in het aantal voorschriften, het aantal voorgeschreven onderzoeken of in het gebruik van andere diensten door patiënten.

Alle studies hadden methodologische tekortkomingen. Belangrijkste probleem in deze review was een grote variatie in klinische setting, zoals typen verpleegkundigen, gezondheidskwesties en instellingen. Hierdoor was er veel variatie in de resultaten tussen studies en was het niveau van bewijs matig (patiëntuitkomsten, patiënttevredenheid, zorggebruik), laag (levenskwaliteit, sterfte) en zeer laag (zorgproces, kosten).

Eerstelijnszorg door verpleegkundigen, vergeleken met zorg door artsen, lijkt te leiden tot een grotere patiënttevredenheid en evenwaardige of betere patiëntuitkomsten voor een brede waaier van aandoeningen. De effecten van het vervangen van artsen door verpleegkundigen op het zorgproces en de kosten zijn onzeker. Het is niet duidelijk welk verpleegkundig opleidingsniveau nodig is voor optimale patiëntuitkomsten.

Implicaties voor de praktijk

Verpleegkundigen, zoals verpleegkundig specialisten of eerstelijnszorg-verpleegkundigen, kunnen worden ingezet bij het aanpassen van de eerstelijnsgezondheidszorg.

1. Karel de Grote Hogeschool, Antwerpen
2. Karel de Grote Hogeschool, Antwerpen; Universiteit Antwerpen; Cochrane Belgium;
3. Belgian Center of Evidence Based Medicine (Cebam); Belgian Interuniversity Collaboration for Evidence-based Practice: a Joanna Briggs Center of Excellence (BICEP)
4. Belgium Cochrane, Belgian Center of Evidence Based Medicine (Cebam)  – Laurant M, van der Biezen M, Wijers N, et al.(16 juli 2018). Nurses as substitutes for doctors in primary care. Cochrane Database of Systematic Reviews. www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858. CD001271.pub3